Waarom 2022 het jaar van rouw is

Marte: 'Dit is een tijd van loslaten en verliesverwerking. Over het algemeen hebben we in Nederland weinig aandacht voor rouw, omdat we in een succesmaatschappij leven. We gaan van succes naar succes, zonder dat we ruimte maken voor wat we verloren hebben of wat niet gelukt is. De pandemie heeft dat voor mij aan de oppervlakte gebracht.'

Koosje: 'Met dit project rouwen we ook om wat er de afgelopen coronajaren in de kunstensector niet kon. We konden niet meer doen waar we goed in zijn, mensen cultuur laten beleven.'

Marte: 'Zeker, het is niet voor niets dat het idee voor dit project in de eerste lockdown is ontstaan. Voorstellingen gingen niet door, makers vielen om, het publiek was bang om te komen toen het weer mocht. We dachten: waar doen we het nog voor? Toen hebben we rouw en verlies als thema genomen.'

Koosje: 'Iemand zei: 'Het is eigenlijk een voorstelling van een jaar.' Dat klopt wel. We komen elke maand samen met een community van mensen die een verlies verwerken. Er is veel ruimte om verhalen te delen, maar we nodigen ook kunstenaars en schrijvers uit die bezig zijn met dit thema.'

Marte: 'We creëren een plek waar rouw er echt mag zijn en mensen elkaar kunnen ondersteunen in hun verlies. Tijdens de sessies halen we ook audiomateriaal op waarmee we uiteindelijk een audiovoorstelling maken.'

'Net als in mijn vorige voorstellingen speelt embodied listening een grote rol, omdat ik denk je beter kunt luisteren als je een fysieke verbinding maakt. In de voorstelling BLOOS, over intimiteit, lag je bijvoorbeeld in bedden die trilden en werd je aangeraakt. Hoe deze voorstelling er precies uit komt te zien weten we nog niet, dat hangt er helemaal vanaf wat er gebeurt en wat mensen meemaken. Dat is heel spannend.'

Koosje: 'Nee, we willen het publiek heel graag de ruimte geven om het eindresultaat te beïnvloeden, in plaats van een voorstelling te presenteren die al helemaal af is en waar het publiek zich maar in moet zien te passen. We willen samen met een gemeenschap een thema onderzoeken en het artistieke proces openbreken.'

Marte: 'Zeker. Ecologische rouw is daar misschien het beste voorbeeld van. Dat kun je ervaren als je naar instortende ijsschotsen of bosbranden kijkt, bijvoorbeeld. Aan Het Jaar van Rouw doet een jongen van een jaar of twintig mee, die besloten heeft om geen kinderen te nemen vanwege klimaatverandering – hij ziet dat echt niet zitten. Ook dat is een vorm van ecologische rouw. Hij rouwt om zijn toekomst.'

Koosje: 'Ik heb zelf bijvoorbeeld gerouwd toen Trump aan de macht kwam. Ik zat verslagen tegenover een vriend, omdat onze verwachting van hoe de wereld eruit zou zien werd weggeslagen.'

Marte: 'Ik denk dat kunst een enorme troost kan bieden, en ook reflectie en zelfontplooiing kan bewerkstelligen. Dat zijn vormen van zorg die je ook via de artistieke weg kunt bieden. Maar ik ben geen therapeut en dat is ook niet mijn ambitie. Ik wil werk maken dat mensen raakt.'

Koosje: 'Ik geloof absoluut dat kunst kan bijdragen aan verwerking. Voor Het Jaar van Rouw kijken we goed wat er nodig is om iemand zich veilig te laten voelen. Zodat het enerzijds een kunstproject kan zijn en mensen anderzijds iets kunnen bereiken dat verder gaat dan individuele rouw. Het is belangrijk dat deelnemers weten dat ze bijdragen aan een audiokunstwerk. Mochten ze overweldigd worden door hun emoties, dan kunnen we hen, desgewenst, doorverwijzen naar de zorgprofessionals waarmee we samenwerken.'

Koosje: 'Rituelen zijn ijkpunten. Ze helpen je om houvast te vinden aan iets waar je eigenlijk geen grip op hebt. Wat belangrijke rouwrituelen zijn, verschilt erg per cultuur. Een van de residenten, een kunstenaar die een maand komt werken in de studio, is de danser Guillermo Blinker (OTION). Hij vertelde dat in veel creoolse culturen mensen dansend worden begraven.'

Marte: 'Ja, rituelen geven richting aan hoe je om kunt gaan met emotie. Zelf was ik vorig jaar in Mexico voor Dia de Los Muertos, een feestdag die draait om verbinding met de dodenwereld. In Het Jaar van Rouw willen we dat soort Mexicaanse rituelen niet appropriaten, maar samen nieuwe rituelen zoeken. Dat kan van alles zijn, van elkaar een hand geven tot samen eten. Je kunt als gemeenschap met elkaar rituelen ontwikkelen, zoals je dat bijvoorbeeld ook in een relatie doet.'

Koosje: 'De deelnemers gaan bijvoorbeeld samen eten. Dat is niet zonder reden: zo vorm je een groep en schep je ruimte voor verbinding.'

Koosje: 'Die fasen zijn ooit bedacht door psychiater Elisabeth Kübler-Ross om het proces van stervende mensen te beschrijven. Later zijn ze toegepast op mensen die rouwen. Ik denk dat ze niet lineair verlopen: je kunt de ene dag iets accepteren en de volgende dag weer woedend zijn'

Marte: 'Ze vormen wel een fijne kapstok door het jaar heen, want ik geloof dat iedereen die verschillende stadia een keer aanraakt.'

Koosje: 'Ik denk dat je rouw nooit afsluit, maar wel een plek kan geven. De emotie blijft, maar komt minder vaak aan de oppervlakte: rouw wordt minder rauw. Het maakt wel uit wat voor soort verlies je hebt ervaren.'

Marte: 'In de psychologie wordt een onderscheid gemaakt tussen gewone en pathologische rouw. Pathologische rouw ervaar ja na een traumatisch verlies en kan gepaard gaan met angststoornissen, depressies of slapeloosheid. De moeder van een vriendin van mij is op nieuwjaarsavond doodgereden in een frontale botsing. Dat is niet oké en dat gaat nog heel lang niet oké zijn. Dat is heel anders dan de rouw om mijn oma die vorig jaar op haar 92e overleed. Ik had een hele intieme band maar haar, maar het was goed zo.'

Marte: 'Shula Tas is onze eerste gast. Ze heeft een roman geschreven over rouw en het verlies van haar beide ouders. In de roman gaat een vrouw die – net als zij zelf – conservatorium heeft gedaan, maar niet meer zingt, op zoek naar haar eigen stem. Rouw gaat altijd over het verlies van je eigen identiteit: je verliest een versie van jezelf door dat wat je los moet laten. Shula heeft dat ook meegemaakt en veel onderzoek gedaan naar rouw. Ik vind het heel mooi dat ze een kunstvorm heeft gevonden voor haar verlies.'