Politicoloog Kiza Magendane: Afrika heeft meer te lijden van de maatregelen, dan van het virus

'Natuurlijk vind ik het vervelend dat ik niet naar een koffietent kan gaan en kijk ik uit naar het bezoeken van musea, of weer naar kantoor kunnen gaan. Ik kijk uit naar het opnieuw kunnen doen van dingen die ik als vanzelfsprekend beschouwde. Nu pas zie ik dat die zaken bijzonder zijn, het leven de moeite waard maken. Maar de coronacrisis maakt me vooral nederig en dankbaar. Nederig omdat het me bewust maakt van het feit dat er grotere vragen zijn dan mijn eigen ambities. Dit jaar verschijnt mijn eerste boek en voor een debuterende schrijver is dat het belangrijkste wat er is. Maar er zijn zaken belangrijker, zoals het bestrijden van deze crisis.'

'Dankbaar ben ik omdat ik een baan heb. Ik besef dat wie in een land als Nederland een baan heeft, een gezegend mens is. Ik ben geboren in Congo en als ik het nieuws volg en vrienden of familieleden spreek, dan zie ik hoe weinig middelen arme landen als Rwanda en Congo hebben om zich voor te bereiden op zo'n grote crisis. Ik ben op 22 maart teruggekomen uit Rwanda, tijdens de piek van de coronacrisis in Nederland. Ik was daar voor vakantie en kon nog net terug. Bij thuiskomst zag ik duidelijk het verschil tussen beide plekken.'

'Zoals in de meeste arme landen zijn de mensen daar grotendeels afhankelijk van de informele sector, van werk dat niet officieel geregistreerd is. Denk aan straathandelaren, schoenenpoetsers of krantenverkopers. Rwanda en Congo zijn vergelijkbaar met Nigeria, waar 90 procent van de mensen in de informele sector werkt. Als de overheid besluit om de economie en het maatschappelijk leven stil te zetten, dan heeft dat grote impact op het dagelijks leven. De prijzen van water en voedsel stijgen enorm. Een recent rapport van het African Centres for Disease Control and Prevention laat zien dat tweederde van de Afrikanen water- en voedseltekorten zullen ervaren als ze veertien dagen thuis moeten blijven. Wereldwijd dreigt een half miljard mensen extra in de armoede te komen als gevolg van de coronacrisis, als er geen noodzakelijke maatregelen worden getroffen.'

'Eerder deze maand schreef ik in NRC over een onzichtbare, sociaaleconomische muur die opgetrokken is tussen mensen voor wie het coronavirus weinig gezondheidsrisico's kent, en die ook niet al te erg zullen lijden onder de maatregelen. Aan de andere, onveilige kant van de muur staan de mensen met overgewicht, een slechte gezondheid, of mensen die onderaan de maatschappelijke ladder staan en die wel naar buiten moeten om geld te verdienen om eten te kunnen kopen. Die muur heeft ook een internationale dimensie. Hoe armer het land, hoe dieper je wegzakt in het moeras dat corona heet. Vandaar ook mijn dankbaarheid. Ik besef me dat ik me écht aan de andere kant van de muur bevind. Niet alleen woon ik in Nederland, ik ben ook nog eens hoogopgeleid, jong, en ik heb een baan.'

'Ik heb dat in Rwanda niet van dichtbij meegemaakt, ik was toen al terug in Nederland. Maar ik volg het nieuws en spreek familieleden. Ik denk dat dit het ultieme voorbeeld is van wat we precariteit noemen. Van de groeiende onzekerheid die veel mensen ervaren in alle domeinen van het leven. Mensen aan de onveilige kant van de muur zijn kwetsbaar. In landen zonder sterke overheidsinstituties, zoals Congo en Rwanda, ben je extra kwetsbaar, omdat de overheid jou niet kan steunen. Thuisblijven is zelfmoord, omdat je verhongert als je niet de straat op gaat om te werken.'

'Ja, en dat is wat je nu ook veel leest in de commentaren. Mensen zetten vraagtekens bij het overnemen van Europese maatregelen als een soort sjabloon voor Afrikaanse landen. Werkt het stilzetten van de economie, het verplichten tot sociaal isolement wel in arme landen met een relatief jonge bevolking? De coronacrisis legt interessante paradoxen bloot. In een wereld die onderling verbonden is, is in theorie iedereen kwetsbaar voor het virus, waar ook ter wereld je bent. Toch worden de gevolgen van het virus anders ervaren. De veerkracht van overheid en samenleving zijn van doorslaggevende betekenis. Je moet je afvragen of arme landen klakkeloos de maatregelen moeten overnemen die ontwikkeld zijn in rijke landen met een relatief oude bevolking.'

'Er zijn uitschieters als Egypte en Zuid-Afrika, maar het aantal besmettingen en doden is relatief laag in Afrika. Het gaat om enkele duizenden doden op het hele continent. Toch hebben de landen snel maatregelen genomen die lijken op de maatregelen die ook van kracht zijn geweest in landen als Frankrijk, Italië en Spanje. Het lijkt er nu op dat mensen meer te lijden hebben en zullen hebben van de maatregelen, dan van het virus.'

'Als je het hebt over risicocategorieën, dan zie je dat deze crisis de kwetsbaarheid van arbeidsmigranten blootlegt. Kijk naar de arbeidsmigranten die actief zijn in de vleesverwerkingsindustrie of bij de distributiecentra van Amazon. Beroepen waarin het lastig afstand houden is en de veiligheid niet gegarandeerd. Ook zie je dat veel arbeidsmigranten tussen wal en schip belanden. Ze kunnen niet of lastig terug naar hun geboorteland omdat de grenzen dicht zijn. Ik las over India, waar mensen stranden en niet terug kunnen naar hun dorp of land. Overal ter wereld wordt de arbeidsmigrant op eenzelfde manier geraakt. Ze staan in de frontlinie van kwetsbaarheid. Daar is weinig oog voor, omdat de representatie van kwetsbare groepen nationaal georganiseerd is.

'Vakbonden hebben vaak een nationaal karakter en zien arbeidsmigranten bovendien als een bedreiging, omdat ze tegen een lager loon en met minder rechten werken. Terwijl deze ontwikkelingen een transnationaal karakter hebben. Een arbeidsmigrant heeft vaak meer gemeen met een arbeidsmigrant aan de andere kant van de wereld, dan met een inwoner van het land waarin hij werkt. Zoals de informele sector in Afrika vergeten wordt, zo worden arbeidsmigranten vergeten. En dat terwijl als de arbeidsmigrant zijn werk zou staken, de hele wereldeconomie spaak zou lopen. En dat terwijl er geen mondkapjes naar Nederland zouden komen, er geen voedsel in de supermarkten zou liggen, zonder arbeidsmigranten. Maar omdat ze die cruciale positie niet kunnen bekrachtigen middels politieke representatie, kunnen ze uitgebuit worden. Ik hoop dat deze crisis ons ook daarvan bewust maakt.'

'Ik heb gekozen voor het pamflet Tien Argumenten Om Je Sociale Media-accounts Nu Te Verwijderen, van Jaron Lanier. Ik had ook voor een klassieker kunnen gaan, maar ik denk dat dit een actueel boek is als het gaat om de manier waarop data gebruikt worden om ons te manipuleren. Als je wilt begrijpen hoe bedrijven als Facebook, Twitter en Google onze individualiteit bedreigen, dan is dit een goed begin. In het eerste hoofdstuk maakt Lanier onderscheid tussen honden en katten. Een kat slaagt erin om gedomesticeerd te worden, maar behoudt tegelijk een onvoorspelbaar karakter. Op de een of andere manier lukt het een kat om een vrije wil te hebben. Honden hebben dat niet, of veel beperkter. Lanier roept op om als een kat te zijn.'

'Het eerste van de tien argumenten in het boek gaat ook over vrije wil. Sociale media zorgen ervoor dat we onze vrije wil verliezen, stelt Lanier, omdat ze de psyche van de mens kennen. Op basis van data die ze verzamelen, kunnen ze jou op je meest kwetsbare moment raken, bijvoorbeeld om je iets te verkopen. En zo gaat hij verder, werkt hij meerdere argumenten uit. Bijvoorbeeld dat sociale media je asociaal maken, onaardig en de waarheid ondermijnen. De vraag is of we gebruik willen maken van zo'n platform, waarmee alleen de extremen uitgelicht worden, of dat we ervan weg zouden moeten rennen.'

'Je ziet dat terwijl de economie op zijn gat ligt, de grotere digitale platformen winst maken. Misschien omdat we meer thuiszijn en wel graag in contact willen blijven met anderen. Dat op zich hoeft niet erg te zijn. Waar Lanier wél een probleem mee heeft, zijn zogenoemde Bummer-platformen. Bummer staat voor Behaviors of Users Modified and Made into Empires for Rent. Het zijn platformen die gebruik maken van statistiek om het gedrag van mensen en groepen mensen te voorspellen en te beïnvloeden. Zo worden onze levens gedataficeerd en gecommercialiseerd. De mens wordt een product.

'Nog niet, al loop ik wel al een tijdje met het idee. Maar ik denk ook niet dat je per se moet stoppen met sociale media, maar wel dat je moet begrijpen hoe de platforms ons manipuleren.'