David Wallace-Wells: klimaatverandering zal ons allemaal raken, ook jou

Wat een overweldigende aandacht voor een onderwerp waar mensen zich vaak liever niet mee bezighouden. Verraste het je?
'Het verhaal van klimaatverandering werd in de media vaak onvolledig gebracht, en de schaal werd geminimaliseerd. Ik heb geprobeerd het verhaal van de opwarming van de aarde anders te vertellen. Want ik had het gevoel dat de omvang van deze dreiging zó dramatisch, cinematisch en existentieel was, dat je er meteen door gegrepen wordt als het je op een eerlijke manier wordt verteld. Ik kon vaak niet stoppen er aan te denken.'

Er zijn veel misvattingen over.
'Het is een fabeltje dat klimaatverandering langzaam gaat, dat het een ver-van-je-bed-show is, of dat het vooral gaat over smeltende ijskappen en een stijgende zeespiegel. Klimaatverandering is een alomvattende crisis die elke plek ter wereld, en ons allemaal zal raken. Jou dus ook.'

Hoe dan?
'De economische impact, de stroom van klimaatvluchtelingen, de schaarste, de hitte, de natuurrampen, de relatie tussen temperatuur en geweld, het effect op geestelijke gezondheid en de ontwikkeling van kinderen: het maakt niet uit waar je bent, je kan niet ontsnappen aan klimaatverandering. De vraag is hoe ernstig het zal zijn, en hoe snel we actie kunnen ondernemen om het te voorkomen. Je hoeft niet eens naar de ergste scenario's te kijken om gealarmeerd te raken.'

Laten we bij het zonnige scenario beginnen.
'In het gunstigste geval, bij 2 graden opwarming, storten de ijskappen in en stijgt de zeespiegel met vijftien meter. 400 miljoen mensen krijgen te maken met waterschaarste. Grote steden rond de evenaar worden onbewoonbaar. Zelfs in de noordelijke streken zullen duizenden mensen sterven door hittegolven. 2 graden zou vreselijk zijn, maar het is altijd nog beter dan 3 graden, waarbij Zuid-Europa permanente droogte heeft en het aantal natuurbranden zal verdubbelen. En 3 graden is weer veel beter dan 4, waarbij er wereldwijd jaarlijkse voedselcrisissen zullen zijn, het aantal klimaatvluchtelingen, dat nu al in de miljoenen loopt, wordt vertienvoudigd. En schade door opwarming zal tot $600 biljoen oplopen, ongeveer twee keer alle rijkdom van vandaag op aarde. Het aantal conflicten en oorlogen zou kunnen verdubbelen. En volgens schattingen zijn we onderweg naar meer dan 4 graden opwarming aan het einde van deze eeuw.'

Ons leven zal er heel anders uit komen te zien?
'Als de temperatuur op aarde met 3, 4, of 5 graden stijgt, zal de wereld worden verscheurd door menselijk lijden van enorme omvang – vele miljoenen vluchtelingen, 50 procent meer oorlogen, droogte, hongersnood en economische neergang alom. Het wordt een toekomst vol veranderingen en chaos, zo ingrijpend dat we elke pretentie dat iets blijvend is, zullen moeten laten varen. Vakantieparadijzen zoals Miami Beach zullen verdwijnen. Ook veel oudere steden, zoals Amsterdam, lopen het gevaar dat ze onder water komen te staan.'

Een enorme impact, voor een paar kleine graden verschil in temperatuur.
'Vrijwel alles wat we doen in de moderne wereld produceert CO2. Dat komt voornamelijk doordat we in een wereld leven waarin we afhankelijk zijn van kolen, gas en olie voor energie. Bij verbranding van deze fossiele grondstoffen komt CO2 vrij in de atmosfeer. Daar blijft het hangen als een soort deken, die de aarde warm houdt. Inmiddels is er al 1 graad klimaatopwarming sinds de Industriële Revolutie, en als we niets doen zitten we aan het einde van deze eeuw aan 4 graden opwarming. Deze aantallen klinken misschien klein, maar ze houden een cruciaal andere toekomst voor ons in.'

Kan technologie de moderne mens beschermen?
'Wat we vaak vergeten, is dat we allemaal in de natuur leven. Ook met onze moderne levens in steden blijven we afhankelijk van de planeet die ons thuis is. Alles wat we vanzelfsprekend vinden aan onze levens, zal worden verstoord. Extreem weer is daar een goed voorbeeld van. De afgelopen weken hebben we historische overstromingen gezien in de Verenigde Staten, waardoor grote delen van de oogst zijn weggevaagd. De landbouw in het hele land zal daar in de nabije toekomst onder lijden. Minder eten dus. En dat is nog maar het resultaat van een enkele weersomstandigheid. In Mozambique is een stad van 500.000 mensen van de kaart geveegd. Dit soort weersomstandigheden hebben we nog nooit eerder gezien, en in de toekomst zal dit zich niet slechts een aantal keer vaker, maar vele, vele malen meer voordoen.'

Moeten we ons zorgen maken over ons voortbestaan?
'We zullen niet volledig van de planeet worden geveegd en manieren vinden om tussen deze omstandigheden te leven. Maar de wereld zal radicaal anders zijn dan de wereld die we vandaag kennen. Dus als we willen voorkomen dat de meesten van ons op dramatische wijze zullen lijden onder de veelomvattende gevolgen van klimaatverandering, moeten we radicaal actie ondernemen om van koers te wijzigen.'

Het is nog niet te laat?
'Nee, het is niet te laat. Sterker nog, het zal nooit te laat zijn. Want klimaatverandering is geen kwestie van alles of niets. We bepalen zelf hoeveel we de aarde opwarmen, afhankelijk van onze uitstoot. Het wordt erger naarmate we meer broeikasgassen in de atmosfeer stoten. Hoe warm het ook wordt, het kan de jaren daarna altijd nog warmer worden. Hoe meer opwarming, hoe meer lijden. Hoe minder opwarming, hoe minder lijden. De keuze is aan ons.'

Is dit probleem eigenlijk onze schuld?
'We denken vaak dat klimaatverandering veroorzaakt is door vele generaties voor ons, van de uitstoot van broeikasgassen over een aantal eeuwen sinds de Industriële Revolutie heen. Maar meer dan de helft van de CO2 die aan de atmosfeer is toegevoegd door fossiele brandstoffen, is uitgestoten in de afgelopen drie decennia. Sinds Al Gore ons die ongemakkelijke waarheid in An Inconvenient Truth vertelde, hebben we net zoveel schade toegebracht als alle eeuwen daarvoor. We hebben meer schade aangericht terwijl we dit wisten, dan toen we nog in onwetendheid verkeerden. Dat betekent dat we onze planeet binnen één generatie aan de rand van de afgrond hebben gebracht. En dat deze generatie, onze generatie, dus ook de verantwoordelijkheid heeft om te zorgen dat we niet over de rand heen gaan.'

Het is zo overweldigend en angstaanjagend, je zou er bijna fatalistisch van worden.
'De wetenschap projecteert een troosteloze toekomst. We zijn het aan onszelf verplicht om deze wetenschap heel serieus te nemen. Op deze waarheid reageren we met een diep gevoel van wanhoop. We zijn geneigd om weg te kijken van een probleem dat zo groot en zo overweldigend is. En net zoals wij zelf niet reageren, blijven de politiek en geopolitiek ook onbewogen. We moeten zo rigoureus mogelijk zijn in het leren over dit probleem en ervoor in actie komen, zodat we ons niet laten verleiden tot berusting en overgave. Want het grote probleem is niet dat we vervallen in fatalisme, maar dat we ons naar de omstandigheden schikken.'

We moeten onze eigen invloed niet onderschatten?
'Ik voel me soms ook overweldigd door dit verhaal, maar ook hoopvol, geraakt door de persoonlijke verhalen, soms opgewonden, of uitgedaagd door de complexiteit ervan. Wij hebben onze handen aan de knoppen, wij kunnen zelf bepalen hoeveel broeikasgassen we in de atmosfeer stoppen. Politiek moet veel vuriger worden en zich aangespoord voelen door dit probleem. Als we in een brandende hel terechtkomen, dan is dat omdat we ervoor gekozen hebben om op die plek uit te komen. Niet vanwege krachten die we collectief niet onder controle hebben.'

Je hebt vaak het verwijt gekregen dat je te alarmistisch klinkt, en dat mensen niet motiveert om te veranderen.
'Angst en alarmisme kunnen juist een krachtige motivatie geven om een andere koers te varen. Een aantal van onze meest effectieve campagnes, zoals tegen roken, tegen autorijden onder invloed en nucleaire wapens, maakten allemaal gebruik van angst. Zeer succesvol. De Verenigde Naties zegt dat we een wereldwijde organisatie nodig hebben op de schaal van de Tweede Wereldoorlog om catastrofe te voorkomen. Die oorlog werd ook niet gevochten vanuit hoop en optimisme, maar onder andere vanuit alarmisme en angst. Van die geschiedenis moeten we leren. De schaal waarop we de gevolgen zullen ervaren van deze crisis is crimineel. Dit is hét verhaal van de 21e eeuw. Het is tijd om aan de slag te gaan.'

En de klimaatscepticus?
'Scepsis is niet ons grootste probleem, maar apathie: mensen die klimaatverandering wel serieus nemen en tegelijk niets doen. Het is cruciaal om mensen te mobiliseren die zich nu nog schikken naar de status quo, maar zich wel zorgen maken. Het belangrijkste wat zij kunnen doen, is hun stem te laten horen, en stemmen op politici die het aanpakken van klimaatverandering tot het speerpunt van hun programma maken.'

In de VS en in Nederland hebben sceptici aan politiek terrein gewonnen.
'We moeten niet vergeten dat het aandeel van de bevolking dat wel overtuigd is van klimaatverandering, veruit in de meerderheid is. 73% van de Amerikanen is ervan overtuigd dat de aarde opwarmt. Het aandeel van klimaatsceptici is uiteindelijk marginaal. Onze liberale democratie is veerkrachtig genoeg om daar tegen bestand te blijven, zeker in een coalitieland als Nederland. In Nederland heeft klimaatverandering en het verzet ertegen ook een rol gespeeld in de recente verkiezingen, waarbij de sceptici grotendeels de agenda bepaalden. Het probleem is dat het gesprek overwegend ging over de kosten van maatregelen tegen klimaatverandering. Zo worden mensen aangemoedigd om vooral niet in actie te komen. Maar je kan niet spreken over de kosten van maatregelen, zonder het ook te hebben over wat het ons kost als we níet in actie komen. Dat doen we bij andere politieke keuzes ook: we subsidiëren zorg, onderwijs en defensie. Stuk voor stuk dure kostenposten, maar we geven er geld aan uit omdat we begrijpen dat het ons veel meer kost als we dat niet doen.'

Geld uitgeven om geld te besparen dus?
'De logica dat maatregelen tegen klimaatverandering ons alleen maar geld kosten, en slechts vanwege humanitaire redenen moeten worden getroffen, is inmiddels achterhaald. Vrijwel iedere econoom ter wereld is het erover eens dat snel handelen economisch gunstiger is dan trage actie. Een rapport van vorig jaar laat zien dat er $26 biljoen aan de economie kan worden toegevoegd in 2030 door het snel koolstofvrij maken van de industrie. We moeten dus inzien dat het niet om een economisch compromis gaat, maar om economische mogelijkheid. Er zijn enorme bedragen te verdienen aan groene energie en er kunnen vele banen gecreëerd worden voor het bouwen van de nieuwe infrastructuur van een zero-carbon toekomst. Dat moeten we vooropstellen in iedere politieke discussie. Er zijn tenslotte maar weinig mensen waar beleidsmakers zo graag naar luisteren als naar economen.'

Je hebt niet zo lang geleden een dochtertje gekregen. Welke hoop heb je voor haar?
'Mijn hoop is dat de generatie van mijn dochter een wereld zal erven waar verantwoordelijker mee om zal worden gegaan dan mijn generatie nu doet, en dat haar generatie sterk leiderschap zal laten zien. De les van klimaatverandering is dat dit uiteindelijk gaat over empathie. Het is een universeel probleem, maar de gevolgen ervan worden ongelijk verdeeld. De zuidelijke helft van de wereld lijdt er nu al onder. En ook al zullen we er in de nabije toekomst allemaal onder lijden, het arme deel van de bevolking zal het veel zwaarder hebben. Dat zal een belangrijk thema worden. Wat is de verantwoordelijkheid van het rijke Westen, die van de industrialisatie hebben geprofiteerd? Ik maak me zorgen dat we op plekken als de VS en Nederland leren om ons af te schermen van deze zorgen, en steeds meer politiek van eigenbelang bedrijven. Wat we nodig hebben is een empathische politiek die zich bekommert om anderen in nood en de armen opent voor alle mensen ter wereld die het meest onder dit probleem te lijden hebben.'