'Mijn Hamlet moet de uitwassen van het kapitalisme laten zien'

Het gevleugelde to be or not to be, was een van de eerste aanpassingen die schrijver Abdelkader Benali deed aan het Hamlet van Shakespeare. De vraag werd: to have or not to have? "Ik vind dat die originele monoloog veel te serieus gespeeld wordt. Veel te geladen, te existentieel. Voor mij gaat het er ook over dat het leven een grap is. Ik moet er zachtjes om lachen dat we allemaal zo ons best doen om ertoe te doen. Erbij te horen, mee te doen. Allemaal om onze eenzaamheid te verdrijven. Social media, die als een lawine op ons af zijn gekomen, hebben dat uitvergroot. Wat is het toch dat kinderen van vijf of zes jaar oud het hebben over 'dansjes doen voor likes'?" 

Niet alleen met social media en influencers, maar ook met andere (eigentijdse) thema’s zoals klimaatverandering, racisme, omvolking, woke en cancelcultuur drukt Benali zijn stempel op het vier eeuwen oude toneelstuk. Maar boven alles moet zijn bewerking gezien worden als een kritiek op de uitwassen van het kapitalisme, zegt hij. Het speelt zich af in Amsterdam Nieuw-West, een 'klein Dubai aan de Sloterplas', waar de torenhoge nieuwbouwflats in rap tempo uit de grond gestampt worden, een vierkante meter woonoppervlakte 12.000 euro kost en woningen een investeringsobject zijn voor buitenlandse beleggers.

"Als ik uit mijn raam kijk, dan tel ik vijf, zes, zeven, acht hijskranen. Kijk ik naar rechts, dan komen er nog twee bij. As we speak wordt hier grond bouwrijp gemaakt. En dat is slechts een momentopname van een immense vastgoedoperatie die reikt van de Oostelijke A10 tot de Westelijke Tuinsteden en die tot zeker 2040 zal voortduren. En waardoor je zult kunnen spreken van twee steden: een Venetië-achtige ansichtkaart binnen de Ring A10 en een Amsterdam daarbuiten, met hoogbouw en wolkenkrabbers. Ik woon in een gebied dat politiek en sociaal-maatschappelijk enorm aan het veranderen is en wat ook het oog van de wereld op zich gericht heeft, want veel van die nieuwbouw is een geliefd speculatieobject voor buitenlandse investeerders."

"Er zijn nogal wat vooroordelen over dit deel van Amsterdam, maar toen wij hier kwamen wonen, troffen we een groot sociaal netwerk aan. Mensen die elkaar groeten op straat, een praatje maken bij de kassa van de supermarkt. Ik merk het aan de klasgenootjes van mijn kinderen. Die zijn met elkaar opgegroeid en kennen elkaar door en door. Wij wonen in een groot, glimmend appartementencomplex, dat sterk contrasteert met de jaren 70 sociale woningbouw eromheen. Die huizen zijn uitgewoond en zitten vol schimmel, maar bewoners kwamen in opstand toen bekend werd dat de woningen gesloopt zouden worden."

"Ze kregen niet de garantie dat ze terug zouden mogen komen en maakten zich zorgen over het behoud van de leefbaarheid in de buurt. Waarom heb ik dat niet geweten, vroeg ik me af. Ik kom zelf uit de sociale woningbouw, ben opgegroeid in zo’n schimmelwoning. Ben ik het contact krijtgeraakt met die deplorabele woonomstandigheden? Ik voelde me als het paard van Troje, dat in de wijk is komen wonen en de zuurstof van de bewoners opslokt."

"Ja, die zijn er. Hier in de buurt komen verschillende mensen in verzet en mobiliseren de zwijgende massa. Je moet mensen wakker schudden en ze bewust maken van het grotere leed dat ze wordt aangedaan. Maar het probleem is dat als je zo lang in slechte omstandigheden geleefd hebt, je bijna niet meer gelooft dat iets beters mogelijk is. En mensen hebben de energie niet, omdat ze bezig zijn met overleven."

"Hamlet staat voor de zoektocht naar rechtvaardigheid. Het is een idealistisch en activistisch stuk. De wereld is uit het lood geslagen en we moeten wat krom is, weer recht maken. Waar Hamlet mee worstelt, loyaal blijven aan het oude, of meegaan met de verandering, is precies wat speelt in Nieuw-West. Ik kon alle kanten op in mijn bewerking. Ik kon van Claudius een projectontwikkelaar maken, van Laërtes een Thierry Baudet-achtig figuur, van Ophelia een klimaatactivist. Ik zie dat in hen, dat activisme."

"Een paar jaar terug, nog voor corona, deed ik mee aan een manifestatie van de Ambassade van de Noordzee, waarin afscheid genomen werd van ons huidige klimaat. Samen met andere schrijvers was ik gevraagd om op een symbolische manier invulling te geven aan dat afscheid. Er waren twee middelbare scholieren aanwezig, die bij Extinction Rebellion zaten, dat toen nog niet zo bekend was als nu. De meeste presentaties hadden een beetje een ironische ondertoon, maar zij waren bloedserieus. Ze waren in rouw gedompeld en vonden dat wij aan het slapen waren. Dat we, hoewel goedbedoeld, bezig waren met symboliek en niet met daden. Dat maakte indruk op me. Mijn Ophelia moet zo zijn, dacht ik. Die laat geen ruimte meer voor ironie."

"Dat is Shakespeare en dat past zo bij haar. Het vuur van het idealisme in haar, het vuur van Extinction Rebellion, van de strijd tegen de opwarming van de aarde, tegen de stijging van de waterspiegel. Datzelfde water dooft het vuur in haar, ze verdrinkt erin. En wij zijn daar getuige van, medeplichtig aan."

"Waarom praten we over alles, over religie, over zingeving, over politiek, maar niet over wat kapitalisme met ons doet? Terwijl dat zo’n fundamentele vraag is voor de manier waarop we onze samenleving vorm willen geven. Als er iets is wat ik met het stuk heb willen doen, dan is het de uitwassen van het kapitalisme laten zien. Hoe het mis kan gaan. Hoe het kapitalisme als een veenbrand om zich heen kan slaan en alle levens, de haves en de have-nots diepgaand beïnvloedt. En daar wordt onvoldoende over gesproken."

"In het stuk herinnert iedereen de ander aan zijn of haar status en solvabiliteit. Het gaat over waardevermeerdering en het verhogen van status. Hamlet zegt tegen Ophelia dat zij alleen klimaatactivist kan zijn omdat ze rijke ouders heeft. Toen ik Hamlet erop nasloeg om op te zoeken wat Shakespeare zegt over geld, zag ik dat het heel vaak gaat over winst en verlies, over het leven als een balans, over het leven als een goed. Wauw, dacht ik: Shakespeare was toen al bezig met de gevolgen van geld, van de jacht op geld en de ijdelheid van geld, in een wereld die aan het veranderen was, met de opkomst van het protestantisme, de godsdienstoorlogen en de klassenmaatschappij. Het gaf me een soort free pass om het stuk naar Nieuw-West te halen." 

"Nee, ik wil me niet aansluiten bij een kamp, maar laten zien wat er gebeurt in de wereld. Ik heb een stuk willen maken waarin je de woede van elke karakter begrijpt. Ik heb de kakofonie, de meerstemmigheid van de wereld structuur willen geven aan de hand van Hamlet."

"Dat ik, dat wij, aan hun kant staan. Wie je ook bent, want het gaat om thema’s die spelen in een multi-etnische wereld, waar je ook vandaan komt: de opgave die voor ons ligt is een oecumenische opgave. Het gaat ons allemaal aan. En als je me nodig hebt in die strijd: ik sta aan jouw kant. Of nu Ali uit Slotervaart komt kijken, of Pietje uit Amsterdam-Zuid, ik hoop dat ze iets gaan voelen van gemeenschappelijkheid. Want de samenleving haalt ze uit elkaar. Die verdeelt ze naar klasse, naar achtergrond. Met het stuk wil ik ze dat laten vergeten en op zoek gaan naar een gemeenschappelijke taal. Dat die jonge mensen voelen dat deze taal ook hun taal is, dat ze invloed hebben op die taal en er vorm aan kunnen geven."