Shirley, een nieuwe biopic over de Amerikaanse schrijver Shirley Jackson, gaat over de wanhoop van genegeerde vrouwen. Maar het verhaal resoneert breder: wat doe je als de wereld om je heen weigert te zien wie je werkelijk bent?


Ze is het meest bekend vanwege haar korte verhaal The Lottery, in 1948 gepubliceerd in het weekblad The New Yorker, over een jaarlijks terugkerend ritueel in een plattelandsdorp waar de inwoners via loting een persoon selecteren die ze vervolgens op een pleintje collectief vermoorden door steniging.

Shirley Jackson (1915-1965) groeide daarna uit tot een lang genegeerde, geniale schrijver van psychologische horrorverhalen met herkenbare, menselijke thema's. Haar beroemdste romans zijn The Haunting of Hill House (1959) en We Have Always Lived in the Castle (1962).

In de laatste jaren wordt Jacksons werk toenemend herontdekt en verwerkt voor televisie (beide titels hierboven zijn bewerkt door Netflix). De reden hiervoor is eenvoudig: haar romans passen binnen de actuele roep om diversiteit en de vele publieke campagnes gemikt op het laten horen van stemmen die voorheen 'stil' waren.

Pas heeft de Amerikaanse organisatie die de Oscar-uitreiking regelt, aangekondigd dat films voortaan aan een aantal criteria moeten voldoen willen die in aanmerking komen voor 'beste film'. Een hiervan is dat er tenminste een acteur in een hoofdrol of belangrijke bijrol uit een 'ondervertegenwoordigde raciale of etnische groep' in de film moet spelen. Ook klinken betogen voor het afschaffen van het onderscheid tussen vrouwelijke en mannelijke acteurs. De Amerikaanse actrice Cate Blanchett zei: 'Ik ben een acteur, geen actrice.'

Mannen zijn zichtbaar, vrouwen zijn onzichtbaar — dat is voor velen de kern van het probleem. Maar in de jaren vijftig dacht haast niemand hier over na. Shirley Jackson deed dat wel. Haar echte wereld stond model voor de werelden in haar romans. Het dorp in The Lottery is gebaseerd op haar woonplaats Bennington in de Amerikaanse staat Vermont, waar ze in de jaren vijftig woonde met haar man, Stanley Hyman, een literatuurprofessor.

Over Jacksons leven als 'mevrouw Stanley Hyman' schrijft de Amerikaanse auteur A.M. Holmes: 'Ze was de schrijver in vermomming, ze was de faculty wife en de moeder. ''Mevrouw Stanley Hyman' is […] de perfecte dekmantel die haar ertoe in staat stelde onopgemerkt te kijken, notities te maken en stiekem te schrijven.' Dit legt een schitterende ironie bloot: juist doordat Jackson genegeerd werd door de wereld kon ze haar boeken schrijven. Tegelijkertijd schepte haar onzichtbaarheid een gevoel van wanhoop dat vernietigend op haar inwerkte.

Jackson was, zo schrijft Holmes, er niet in geïnteresseerd een 'vrouwelijke schrijver' te zijn. 'Ze was gewoon een schrijver, mannelijk noch vrouwelijk, en wel op zo'n wijze dat de uitgeverswereld tot op de dag van vandaag geen raad met haar weet.' Dit zien we in Shirley, een film die zowel dat onrecht van het negeren van vrouwen als onze huidige denkbeelden over diversiteit op zijn kop zet.

Het verhaal is een fictionele versie van Jacksons leven begin jaren vijftig toen ze haar roman Hangsaman schreef, over de waar gebeurde verdwijning van een eenzame jonge vrouw die liberal arts studeerde aan de universiteit in Vermont. Jackson (Elisabeth Moss in de beste performance van haar carrière tot nu) en haar man Stanley nemen twee studenten in huis: Fred, bezig met zijn scriptie, hopend op docentschap, en zijn vrouw Rosie, die zwanger is en om die reden stopt met haar studie literatuur.

Terwijl de twee mannen iedere dag naar de campus gaan waar ze behalve les geven ook de bloemetjes buitenzetten (en in bed belanden met de faculty wives), blijven de vrouwen thuis. Shirley komt nauwelijks uit haar bed terwijl ze werkt aan haar roman, Rosie zorgt voor de huishouding.

De strijd van Shirley Jackson is de strijd voor het recht om jezelf te zijn. Wie je ook bent, je bent eigen. Wie dit onderkent, overwint de gekte.

De relatie tussen Shirley en Josie is aanvankelijk die van schrijver en 'personage'. Shirley gebruikt Josie — 'misbruikt' is een beter woord — om inspiratie op te doen voor het creëren van haar romanpersonage, de verdwenen student. Misschien was ze net als Rosie ten einde raad vanwege haar situatie: ambitieus, maar zwanger én aan huis gekluisterd vanwege de sociale druk om vooral 'moeder' en 'echtgenoot' te zijn.

In die zin gaat Shirley — visueel innovatief verteld, zodat we direct toegang hebben tot de leefwereld van de vrouwen — over het geven van een stem aan alle 'verdwenen', genegeerde jonge vrouwen.

[banner id="11"]

Maar de film laat ook zien dat dit thema verder strekt dan doodeenvoudig kwesties van gender. Het verhaal, ook dat van Jackson in het echte leven, schetst de wanhoop die voortkomt uit 'niet gehoord worden'. De gemeenschap dwingt je als het ware een bepaalde identiteit aan te nemen. In het geval van Jackson: je bent vrouw, dus huisvrouw; je bent 'mevrouw Stanley Hyman' en dat betekent dat je geen schrijver mag en kan zijn.

Wie hieraan toegeeft, zegt Jackson in haar werk (net als Shirley in de film), geeft toe aan waanzin. Dit verklaart waarom haar romans in het genre psychologische horror passen. Haar strijd — dit zien we in al haar boeken — is de strijd voor het recht om jezelf te zijn. Wie je ook bent, zegt Shirley, je bent eigen. Wie dit onderkent, overwint de gekte.

The Haunting of Hill House is te zien op Netflix; Shirley draait vanaf 17 september in de bioscoop.