'Een goede psycholoog is in de eerste plaats een mens'

Je boek heet We zijn allemaal patiënten. Is dat zo?

"We zijn vroeg of laat allemaal een keer patiënt, in psychische, maar ook in medische zin. Iedereen moet wel eens naar de dokter en ik denk dat ook iedereen gebaat zou zijn bij een bezoek aan de psycholoog. 

Ik probeer het stigma van het patiënt-zijn eraf te halen en te laten zien dat ook de psycholoog een mens is met problemen. Veel psychologen zijn zelf ook in therapie, voor hun opleiding of omdat ze daar behoefte aan hebben. De perfect gezonde mens moet ik nog leren kennen en die zal waarschijnlijk ook niet heel boeiend zijn."

Als we allemaal patiënten zijn, moeten we dan ook allemaal in therapie?

"Dat ik denk dat iedereen gebaat is bij therapie, betekent nog niet dat iedereen ook in therapie moet gaan. Dus het liefst niet allemaal tegelijk, want de wachtlijsten zijn al lang genoeg. Therapie is vooral bestemd voor mensen die flink vastlopen en er zelf niet uitkomen. Veel van hen had ik liever al een paar jaar eerder gezien."

Waar denk je dat de wachtlijsten in de ggz vandaan komen?

"Het simpele antwoord is dat er te veel vraag is en te weinig aanbod. Maar er is wel meer aan de hand. Aan de ene kant zie je dat psychologische zorg steeds toegankelijker is geworden en er minder stigma zit op mentale problematiek – dat kan ik alleen maar toejuichen. Aan de andere kant zegt het ook wel wat over de maatschappij: het is voor veel mensen geen fijne tijd om in te leven. Geldzorgen nemen toe, maar ook als je genoeg geld hebt om boodschappen te doen, is er veel om je zorgen over te maken. Veel mensen maken zich druk over de klimaatcrisis, de woningcrisis, polarisatie, oorlog in Europa, genocide in het Midden-Oosten en Afrika. 

Ik denk ook dat we minder goed zijn geworden in het gesprek aangaan: naar elkaar luisteren en degene die tegenover je zit te begrijpen. Dat is wat therapie in essentie is. In de comments op een post op Instagram is het wij tegen zij, waardoor iedereen op zijn eigen eilandje achterblijft. Dan lijkt de psycholoog de enige plek waar je nog begrip kunt vinden. Dat vind ik een tragische ontwikkeling."

Maakt het nog uit waar je patiënten vandaan komen?

"Ja, ik werk in een praktijk die zowel in Amsterdam Zuidoost zit als in Amsterdam Zuid. Ik heb gemerkt dat de mensen die ik in de Bijlmer zie, generaliserend gezegd, meer lijden onder sociaal-maatschappelijke problemen. Denk aan mensen met schulden, mensen die met racisme te maken krijgen, slachtoffers van het toeslagenschandaal of mensen die klem zitten tussen overheidsinstanties. Als gevolg daarvan ontwikkelen ze klachten. Daar kun je als psycholoog best een diagnose op plakken, maar ik denk ook: als jij gewoon een huis had gehad, dan hadden wij dit gesprek niet hoeven voeren. Ik voel me dan bijna een maatschappelijk werker."

Wat kun je wel doen voor mensen met sociaal-economische problemen?

"Een luisterend oor bieden. Dat is vaak al heel wat. De psycholoog is voor mensen die hopeloos of machteloos zijn ook een plek om hun hart te luchten, zodat ze de pijn iets beter kunnen verdragen totdat ze wel een huis hebben of uit de schulden zijn. Ik ben soms ook een doorgeefluik, dan verwijs ik mensen door naar plekken waar ze hulp kunnen krijgen."

Wat maakt iemand een goede psycholoog?

"Carl Rogers, een bekende psycholoog en grondlegger van de humanistische psychologie, beschrijft drie kernwaarden van een goede therapeut: empathie, onvoorwaardelijke acceptatie en oprechtheid. Die kwaliteiten vind ik heel belangrijk. Daarbij komt natuurlijk de vaardigheid in gespreksvoering en kennis van psychologische problematiek en behandelmogelijkheden. Maar als ik aan het werk ben, dan voel ik me op de eerste plaats mens en op de tweede plaats psycholoog."

Empathie, acceptatie en oprechtheid zijn eigenschappen die ook een goede vriend zou kunnen hebben.

"Ja, zeker, en als meer mensen dat op zouden kunnen brengen, zouden de wachtlijsten denk ik korter zijn. Maar de psycholoog heeft natuurlijk wel die kennis en biedt ook een zekere mate van anonimiteit, omdat die geheimhoudingsplicht heeft. Daardoor voelen mensen zich comfortabel om dingen te delen die ze nog nooit aan iemand hebben verteld. Het is ook fijn om een plek te hebben waar je je zorgen kunt dumpen, wetende dat diegene dat kan dragen. Dat is bij een vriend toch minder makkelijk."

Jij bent nog best jong, 27 jaar. In hoeverre is levenservaring een vereiste?

"Dat is denk ik geen vereiste. Ik denk dat je als jonge psycholoog misschien zelfs flexibeler bent, omdat je gaandeweg toch je eigen maniertjes en frameworks ontwikkelt. Er is nog wel de verwachting dat je een oude, wijze deskundige tegenover je krijgt die weet wat je moet doen om gelukkig te zijn. En ja, dan schrikken patiënten soms wel als ze mij tegenover zich krijgen. Achteraf geven ze meestal aan dat ze het geen probleem vonden."

Je hoort vaak dat er een mentale-gezondheidscrisis is onder jongeren. Hoe kijk jij daar tegenaan?

"Het grappige is dat dit thema me vooral bekend is uit de media, het is niet alsof wij in de praktijk noodvergaderingen hebben over hoe we die crisis het hoofd gaan bieden. Ik denk dus dat het stigma rond mentale problematiek minder is geworden, maar de valkuil is dat de ernst verloren gaat. Je ziet bijvoorbeeld dat de taal van de therapie zijn weg gevonden heeft naar social media, waar termen als trauma een soort horoscoopbegrippen worden waar iedereen zich wel in herkent. Als wij als psychologen het over trauma hebben, dan gaat dat niet over een gemiste vlucht of een vervelende kassière. Ook diagnoses als ADHD en autisme zijn heel serieus."

Online word je overspoeld door coaches en therapeuten die je helpen gelukkig te worden.

"Ik ben niet tegen coaches en denk dat ze ons ook werk kunnen besparen, maar het zegt wel iets over maatschappelijke verwachtingen. Een patiënt vroeg mij of ik dacht dat geluk een keuze is. Dat is een mooi idee, maar dat maakbaarheidsideaal heeft ook een schaduwkant. Als je niet gelukkig bent, heb je blijkbaar iets verkeerd gedaan of niet hard genoeg gewerkt. Dat biedt een gat in de markt voor coaches en ook voor diagnoses: 'Hier is een stappenplan om gelukkig te worden’ of ‘Het ligt niet aan jou, je hebt gewoon ADHD.’

Terwijl het er in therapie ook om gaat te leren verdragen dat sommige dingen nu eenmaal zo zijn. Veel mensen komen binnen met de wens van hun klachten af te komen en dat is heel begrijpelijk. Maar als je bijvoorbeeld last hebt van paniekaanvallen, dan kan de behandeling niet garanderen dat je er nooit meer een zult krijgen. Daar zul je mee om moeten leren gaan."

Wat wil je mensen meegeven die mentale klachten hebben en twijfelen of ze naar de psycholoog moeten gaan?

"Kijk altijd eerst of er iemand in je omgeving is die je vertrouwt en bij wie je je gezien, gehoord en geliefd voelt. Als dat niet voldoende heil biedt, dan kun je naar de huisarts gaan, waar tegenwoordig vaak praktijkondersteuners geestelijke gezondheidszorg werken die samen met jou inschatten of een psycholoog nodig is of niet. Maar begin met dat gesprek, want vaak zijn een luisterend oor en begrip al heel veel waard."