In Brainwash Zomerradio van Human interviewt presentator Floortje Smit denkers aan de hand van muziek. Welke nummers zijn vormend geweest voor hun identiteit en denken? Vannacht was tijdgeestonderzoeker Farid Tabarki te gast. En deze lessen kunnen we van hem leren.

1. We zijn in de overgang naar een vloeibare samenleving

De samenleving waarin we nu leven is een vaste, piramidevormige samenleving, die top-down is georganiseerd. Dit is een overblijfsel van de industriële revolutie, die heeft gemaakt dat we dingen centraal aanpakken en van bovenaf aansturen. Denk aan de politiek die veel macht heeft, of de top van het bedrijfsleven dat de strategie uitzet. De logica van deze structuur, met de vaste verbondenheid van elementen en instituties staat zodanig onder druk, dat je de metafoor zou kunnen gebruiken dat de bestaande structuren smelten.

Het concept van de vloeibare samenleving komt van de Pools-Britse filosoof Zygmunt Bauman. Hij denkt na over wat er na de moderniteit komt. Zijn stelling was dat de vloeibare moderniteit de opvolger is van de huidige moderniteit. Als je dat concreet wilt maken, dan worden alle vaste dingen die we hebben georganiseerd met elkaar (denk aan cao's of vaste curricula voor scholen) vloeibaar. Er zijn dan geen vaste posities meer, maar eerder posities die steeds kunnen veranderen, omdat we steeds meer instrumenten in handen hebben gekregen om onafhankelijk te opereren van energiemaatschappijen, een werkgever of een school.

Bauman vond dat er veel op af te dingen was of dat nu wel zo goed is voor onze samenleving. De analyse van deze transformatie naar een andere samenleving moet je loskoppelen van de waardering voor de transformatie. In de piramidesamenleving waren verliezers, en in de vloeibare samenleving zullen er weer andere verliezers zijn, net zo goed als dat er andere mensen baat zullen hebben bij deze ontwikkeling. Daarom moeten we goed nadenken over wat we nodig hebben om die vloeibare samenleving in de hand te houden.

We zijn in de overgang naar een tijd van permanente onzekerheid. De ontwikkeling van technologie gaat zo razendsnel, dat een van de mogelijkheden om met deze versnelling om te gaan, is om zelf ook voortdurend te blijven versnellen. Altijd maar door blijven rennen, om de technologie bij te kunnen blijven benen. Maar de technologie is zo ontzettend snel geworden, dat we dat simpelweg niet redden. Dus komen we uitgeput op de grond terecht. Voor Bauman is het antwoord op versnelling daarom: vertraging. Het tegenovergestelde. Dus juist: tijd voor elkaar maken. Tijd vrijmaken om zelf te begrijpen wat er aan de hand is. Een stap terug te zetten om de context van de verandering te begrijpen. Als we onszelf deze tijd gunnen en geven aan onze collega's, vrienden en familie, wordt het veel makkelijker om onze positie te bepalen en de verbinding aan te gaan.

De tekst gaat verder onder de foto.

© Brainwash

Britse secretaris Buitenlandse Zaken Boris Johnson samen op de foto met een mensachtige robot bij een universiteit in Tokyo (Foto: AFP Photo, Eugene Hoshiko).

2. Robotica krijgt een ongelofelijk belangrijke rol in onze levens

Aan de basis van de revolutie staat technologie. Dat is de reden dat de samenleving steeds meer in elkaar overvloeit. De afgelopen decennia hebben we te maken gehad met de Wet van Moore. Gordon Moore, een van de oprichters van chipfabrikant Intel, voorspelde in 1965 dat de processorkracht elke twee jaar wordt verdubbeld. Dus de iPhone die we nu hebben is over twee jaar ongeveer twee keer zo snel. Met als effect dat technologie een ongelofelijk belangrijke rol krijgt in onze levens, en op onze arbeidsmarkt.

We zien dat allerlei taken die vroeger door mensen werden gedaan, worden overgenomen door computers of robotica. Hier gebruik ik graag een analogie. De algoritmes of robotica genereren zoveel warmte in het bestaande systeem, dat zij onze bestaande structuren smelten. Deze worden letterlijk vloeibaar. Deze vloeibare samenleving krijgt zijn eigen regels en eigenaardigheden. De nieuwe mogelijkheden moeten daarin een plek krijgen

Mensen zijn bang dat robots onze banen komen inpikken. Ik schaar me achter Karl Popper als hij zegt dat optimisme een morele opgave is. Maar natuurlijk mogen we niet weglopen voor de problemen die gaan ontstaan. Er zullen banen verdwijnen, maar daar komen ook weer andere typen banen voor terug, waar andere talenten voor nodig zijn. Op termijn zullen we zien dat er een andere arbeidsmarkt zal opstaan. In de tussentijd zullen we echter zien dat er vele mensen hun baan verliezen. In de financiële dienstverlening, bij verzekeringen en banken zijn het afgelopen jaar duizenden mensen ontslagen. En zij hebben niet automatisch een nieuwe baan. Dat zijn wel vaak hoogopgeleide mensen met overwaarde op hun huis, dus ze zijn niet meteen zielig. Maar dat moet niet te lang duren, ze moeten wel weer een nieuwe plek in de samenleving vinden. Niet alleen een baan, maar ook een positie, waar ze trots en een sociale omgeving aan ontlenen.

Het wordt pas echt interessant als we de samenwerking tussen mens en machine kunnen optimaliseren. Een mens die tegen een computer speelt, verliest. Maar een mens die samenwerkt met een computer om tegen een andere computer te spelen, wint. Als we de kracht van de mens kunnen combineren met de computer, ontstaan nieuwe mogelijkheden.

De muziek die Farid Tabarki selecteerde voor Brainwash Zomerradio:

meer weten?

Tijdgeestonderzoeker Farid Tabarki was de tweede hoofdgast in Brainwash Zomerradio, waarin presentator Floortje Smit denkers interviewt aan de hand van de muziek die hun leven heeft veranderd. In de laatste week van juli en de eerste week van augustus te beluisteren op NPO Radio 1 tussen 00:00 en 02:00 uur, en op vrijdagen vanaf 00:30 uur. Beluister de hele uitzending hierboven terug.