Misschien is dit wel het grootste gevaar dat de democratie bedreigt: de verveling. Zo stelde politicoloog Francis Fukuyama vast in zijn bekende boek The End of History and the Last Man, verschenen in 1992. Het leek toen een accurate tijdmeting. Het 'einde van de geschiedenis' zou aangebroken zijn, want na de val van de Berlijnse Muur en de ineenstorting van de Sovjet-Unie leek er geen ideologische alternatief meer te bestaan voor de liberale, democratische staatsvorm.
Inmiddels weten we beter, want het wemelt van de alternatieven. Het autoritaire Rusland, het staatskapitalistische China, de illiberale democratieën in Hongarije en Polen, de Twitter-regering in Trumpland, en de ijzeren houdgreep waarin Duterte de Fillipijnen houdt.
The last Man die Fukuyama in zijn titel opvoerde, was zeker geen gelukkige democraat, maar eentje die zich wezenloos verveelde. Die geen politieke ambitie meer kende, ingesponnen als hij was in het Meest Redelijke Alternatief denkbaar...
De verveling die Fukuyama voorzag heeft zich allang omgezet in wrevel, en zelfs regelrechte afkeer, gericht tegen de liberale democratie zelf. Deze week werd in Brazilië, de 'vierde democratie van de wereld' een nieuwe president gekozen: Jair Bolsonaro. Maar gekozen of niet, de president is zelf alles behalve een fan van het systeem: hij verheerlijkt de militaire dictatuur, zoals die in Brazilië tussen 1964 en 1985 bestond. Dat is relatief kort geleden. Hele generaties kunnen het zich herinneren.
Alles wat in boze bewoordingen over Donald Trump is gezegd, geldt a fortiori voor Bolsonaro. Man is buitengewoon grofgebekt, waarbij vrouwen, homo's en zwarte Brazilianen het moeten ontgelden, en uiteraard ook 'de communisten', die zich soms vermommen als sociaal democraten of ander linksig volk. En Bolsonaro is trigger happy, zoals dat in Amerika heet: de oplossing in het door criminaliteit en corruptie geplaagde Brazilië komt wat hem betreft uit de loop van een geweer. Uit die van heel veel geweren.
Zelf heeft Bolsonaro zich in verkiezingstijd uitdrukkelijk vergeleken met zijn Amerikaanse collega, zodat zijn bijnaam 'de Tropische Trump' werd. Want Bolsonaro wil Brazilië Eerst, Brazilië moet weer groot worden en floreren.
Een paar jaar geleden zouden we dit kopieergedrag hebben beschreven als MeToo. Zo noemde de beroemde socioloog Erving Goffman in 1972 het frame waarmee mensen levensverhalen vertellen over zichzelf, waarbij ze soms, bewust of onbewust, leentjebuur spelen bij anderen. Enfin, inmiddels staat MeToo voor een hashtag, en is het idee juist dat er puur en alleen uit eigen ervaring wordt gesproken. Goffmans frame van MeToo is zo goed als een belediging geworden, een kwaadaardige insinuatie.
Tekst loopt door onder de afbeelding.