Waarom echtscheiding en euthanasie maar beter een taboe kunnen blijven

Een Kamermeerderheid wil het huwelijk gaan moderniseren. Liberale partijen denken dat ze de burger moeten beschermen tegen de zogenoemde roze wolk. Het is interessant om te zien dat trouwen in gemeenschap van goederen wordt weggezet als ouderwets.

Bijna veertig procent van de huwelijken loopt uit op een scheiding. De nieuwe standaard onder huwelijkse voorwaarden moet worden dat je extra je best moet doen - via en notaris - om in gemeenschap van goederen te trouwen.

Daar kwam nog een stuk bij in de Volkskrant over digitaal scheiden, dat gaat over een website van de overheid. De website heet 'Rechtwijzer uit elkaar'. Daar kunnen stellen online chatten over hun echtscheiding, afspraken maken. Het idee is dat zo de kans op ruzies kleiner wordt en daarmee de kosten van de scheiding lager zijn.

Dit associeer ik met de discussie over euthanasie die nu gaande is. In dat debat zie je twee smaken: het idee dat je het recht hebt om te sterven, dat je de kaptein bent van je eigen leven en dus zelf mag beslissen wanneer je overboord gaat. En anderzijds de gedachte dat je je op een hellend vlak begeeft en dat met ruimere wetgeving het aantal euthanasiegevallen toeneemt.

Wat hebben die twee nou met elkaar te maken? In beide gevallen gaat het om het aanpakken van traditioneel - christelijk - taboe. Het taboe op scheiden, het sterk verinnerlijkte idee dat je doorgaat met het huwelijk, dat je er het beste van maakt. En het taboe op euthanasie, het sterk verinnerlijkte idee dat het uitgangspunt moet zijn dat je doorgaat met leven. We zijn heel erg geneigd te denken dat taboes slecht zijn, dat we er zo snel mogelijk mee moeten breken.

De tekst gaat verder onder de foto.

Rooster van een kind dat reist tussen beide gescheide ouders (Foto: ANP, Roos Koole).

Ik denk dat dat niet zo is. Ik denk dat de juiste taboes juist ook bescherming bieden. Bescherming van hogere waarden en daarmee van de vrijheid. We zijn geneigd om onszelf te beschouwen als vrije, autonome en rationele individuen, die geheel zelfstandig onze keuzes maken. Maar, al onze opvattingen, overtuigingen en ideeën hebben ook een collectief bepaalde component.

Uit euthanasie en bij scheiding, de vraag wanneer we ermee stoppen, wordt sterk bepaald door de context waarin we leven en bijvoorbeeld ook door de wet, want daar gaat een sterk retorisch effect vanuit.

Afgelopen vrijdag stond er een stuk in de NRC van neuroloog Victor Lamme. Die schreef heel treffend: simpelweg geloven dat iemand zegt 'vrij' te hebben gekozen voor euthanasie gaat uit van een heel naïeve notie van de vrije wil. Het negeert hoe makkelijk mensen worden beïnvloed door de wereld om hen heen, hoe sterk een mix van angsten en sociale druk onbewust kan inwerken op een ogenschijnlijk vrije beslissing.

Daarom denk ik dat het wel degelijk van belang is dat euthanasie een taboe blijft, omdat het voorkomt dat de vraag zich te snel aandient bij mensen. Als het steeds makkelijker en gebruikelijker wordt om het te doen, wordt de drempel lager en kan het in extreme gevallen veranderen in een sociale verwachting. Want, we zijn sociale wezens, en zo werken we.

Dan wordt diezelfde zoektocht naar maximale autonomie en vrijheid het gif dat de verhoudingen tussen mensen gaat beïnvloeden. Dan gaan ouderen en zieken bijvoorbeeld denken dat ze een last zijn. Dan gaat de keuze ons kwellen.

Diezelfde morele vangrails, wat dat zijn taboes, zijn ook van belang in het huwelijk. Elk huwelijk is afhankelijk van de bereidheid om er altijd, of bijna altijd, het beste van te maken. Een taboe op echtscheidingen ondersteunt de bereidheid waarmee je zelf meedoet aan dat huwelijk.

Het uitgangspunt moet blijven tot de dood ons scheidt. Daar is de hele huwelijksceremonie, de rite de passage, ook op ingericht. Daarmee geef je het huwelijk een collectief karakter. Daarmee doe je in het licht van de eeuwigheid de belofte van trouw aan elkaar. Dat geeft vertrouwen, dus vind ik het zorgelijk dat er allerlei stappen worden gezet waarmee een echtscheiding makkelijker wordt gemaakt.

Bovenstaande tekst werd eerder uitgesproken door filmjournalist Gawie Keyser in Brainwash Radio, de verhalende nieuwsanalyse van Human op NPO Radio 1. Elke laatste maandag van de maand, 20:30 tot 21:30 uur. Ook beschikbaar als podcast.