In Brainwash Zomerradio van Human vertellen denkers over een boek of film die hun leven veranderd heeft. Hierboven te beluisteren. Filosoof Miriam Rasch gooide haar leven om na het lezen van het beroemde werk van Marcel Proust.

Op zoek naar de verloren tijd van de Franse schrijver Marcel Proust is een waanzinnig werk uit de literatuur. Ik kan wel zeggen dat mijn leven erdoor veranderd is. Ik heb het gelezen in mijn studietijd, en ergens in de loop van het lezen van de maar liefst zeven delen waar de roman uit bestaat, heb ik mijn leven omgegooid.

Albertine vouwde haar armen achter haar zwarte haren, haar heupen opwelvend, haar been neervallend in de draai van een zwanenhals die zich rekt en weer naar zichzelf toebuigt. Er was alleen wanneer zij helemaal op haar zij lag, een bepaalde aanblik van haar gezicht – zo goedaardig en mooi van voren – die ik niet kon verdragen. Snavelachtig, zoals bij sommige karikaturen van Da Vinci, en die leek te getuigen van de gemeenheid, het winstbejag, de arglist van een spionne, van wier aanwezigheid in mijn huis ik zou hebben gegruwd, en die door dat profiel leek te worden ontmaskerd. Onmiddellijk nam ik Albertines gezicht in mijn handen, en legde het weer recht.

Deze passage heeft een enorme indruk op mij gemaakt, waardoor ik toch heb besloten dat mijn leven anders moest. Dat kwam omdat hierin helemaal duidelijk wordt gemaakt als je net even anders naar de werkelijkheid om je heen kijkt, die ook wat anders laat zien. En misschien wel iets waar je helemaal niet blij mee bent, en waar je niet mee door wilt gaan. In dit geval gaat het over de geliefdes Marcel en Albertine, en in mijn geval had het ook wel iets te maken met mijn geliefde toentertijd.

Deze passage viel bij mij in vruchtbare aarde, waardoor ik opeens op een andere manier naar de wereld om mij heen ging kijken. En als je anders kijkt, kun je er een andere conclusie aan verbinden, of een andere betekenis aan geven. Als ik dat doe, en aan mezelf toegeef dat ik het tot nu toe verkeerd heb gezien, dan heb ik dat nu eenmaal ontdekt en kan ik niet meer terug. Dan moet ik daar mijn leven ook op aanpassen.

Proust schrijft over de impressie die zich kan voordoen op allerlei onbedachte momenten. Zoals wanneer hij op straat loopt, en er een klinker ligt die net even anders is, waardoor hij zijn pas moet aanpassen. Het begint bij de zintuiglijke ervaring die oppervlakkig kan zijn, maar daarin openbaart zich iets. In de passage ontdek je de waarde van datgene wat zich aan de oppervlakte bevindt: het gezicht van Albertine draait zich, waardoor er letterlijk iets anders aan de oppervlakte komt. Maar dat zat er natuurlijk al die tijd al. Je moet het kunnen zien.

Tekst loopt door onder de foto.

© Brainwash

Foto: Pietro Tebaldi.

De wereld kan aan jou verschijnen op het moment dat je de wereld daar de kans toe geeft. Dat vraagt tijd, aandacht en ervoor openstaan. Proust ziet het als morele opgave om er betekenis aan te geven, en bij jezelf diep naar binnen te kijken om de vraag te beantwoorden: wat zegt dit over mij? En daarin de eerlijkheid te betrachten. Hij schrijft ook veel over zelfbedrog. Op zoek naar de verloren tijd laat zien dat je leven verandert op het moment dat je inziet dat je jezelf voor de gek hebt gehouden. Als Albertines gezicht opeens een snavel lijkt, legt Marcel snel haar hoofd recht. Hij wil nog niet de confrontatie aangaan. Later ziet hij onder ogen dat hij geen keus heeft.

Als je kijkt naar het internet vanuit een Proustiaans perspectief, zie je dat je de wereld van het internet de kans moet geven om aan jou te verschijnen en een impressie achter te laten. Dat vraagt om openheid, tijd en in eerste instantie ook een zekere onverschilligheid. Het is een kwestie van zonder enig vooroordeel of voorkennis zitten en kijken, en de wereld aan je laten verschijnen, voordat je op zoek gaat naar de essentie. Als je te snel gaat interpreteren, leg je jouw vooroordelen in de interpretatie. Dat zie je momenteel veel online, op sociale media of in comments onder nieuwsberichten, waarbij zo snel wordt gereageerd dat de reactie doordrongen is van vooringenomenheid.

Zo kom je niet tot nieuwe kennis. De indruk die je opdoet is zo belangrijk, omdat hij je leven kan veranderen. Dat betekent natuurlijk niet meteen dat je je relatie uit moet maken, maar wel dat je nieuwe kennis opdoet over de werkelijkheid. Als een soort scheur waaruit iets nieuws kan ontstaan. Als je te snel interpreteert en er een verhaal van maakt, dan vul je het al in, en kan het nieuwe niet verschijnen. Dat is het gevaar dat Proust beschrijft als je iemand ontmoet, een boek leest, of een kunstwerk ziet.

Dat vraagt van ons dat we een open, fenomenologische houding aannemen. Dat wordt ons niet makkelijk gemaakt. Alles wat grote technologiebedrijven doen, is gericht op het aanbieden van een naadloze ervaring, waar die scheur zich niet kan voordoen. Waarin de zintuigen alleen maar worden gewiegd in wat ze al kennen, en waarin je wordt bevestigd en jezelf moet bevestigen door hartjes en likes aan te klikken. Zo'n omgeving daagt niet uit tot het krijgen van een impressie. In de ontwerpen van de systemen die we gebruiken zou het mooi zijn als er af en toe een stoeptegel omhoog zou komen.