Hoe het kapitalisme een casino werd

Afgelopen weekend stond Jeremy Corbyn, leider van de Britse arbeiderspartij, op het muziekfestival van Glastonbury. 'Er is een andere wereld mogelijk', riep hij vanaf het podium. En hij werd juichend ontvangen, alsof hij de nieuwe verlosser is.

Tekst loopt door onder de video.

Jeremy Corbyn, leider van de Britse Labour Party op Glastonbury.

De wereld die Corbyn voor zich ziet, staat lijnrecht tegenover de huidige wereld waarin het neoliberalisme heerst. Corbyn wil, ook inspelend op de Grenfell Tower-tragedie, een wereld waarin de spelregels van het kapitalisme worden vervangen door die van een maatschappij van gelijkwaardigheid en menselijkheid.

Met dit in het achterhoofd, nu mijn verhaal. Dat gaat over de film Casino (1995) van Martin Scorsese, de Amerikaanse regisseur aan wie Filmmuseum EYE deze zomer een unieke tentoonstelling wijdt. Je kunt in EYE ook al zijn films zien.

Casino is een gangsterfilm waarin geld centraal staat. Grote stromen geld. Dat zien we in het eerste halfuur, waarin de camera die stromen letterlijk volgt. Je ziet wat er gebeurt met al die muntjes die mensen in de slotmachines in een casino in Las Vegas gooien. Dit is de neoliberale vrije markt in plastische zin: winnaars en verliezers die koortsachtig winsten najagen.

Tekst loopt door onder de video.

Trailer van de film Casino.

Maar we zien ook de vrije markt in abstracte zin — in de vorm van het casinokapitalisme, een term waarmee we midden jaren tachtig kennis maakten door een publicatie van de Britse econoom Susan Strange. Ze waarschuwde voor onvoorspelbare en ongrijpbare activiteiten op de internationale financiële markten (en hiermee voorspelde ze ook de wereldwijde kredietcrisis van 2007 - 2008).

Casino verbeeldt deze corrupte vorm van kapitalisme, en stelt vervolgens de vraag waar het idee van menselijkheid in dit alles blijft. Want geld en menselijkheid zijn twee tegengestelde polen in Scorsese's film.

Drie figuren staan centraal in het verhaal:

Ace (Robert de Niro), gebaseerd op een bestaand iemand, Frank 'Lefty' Rosenthal, die in de jaren tachtig een casino namens de maffia beheerde. Van huis uit een gokker, met als specialisme het wedden op sportevenementen.

Nicky (Joe Pesci), zijn wise guy-vriend waarmee Ace opgroeide en die hem bijstaat als sterke man namens de gangsters die achter de schermen in Kansas City aan de touwtjes trekken.

En Ginger (Sharon Stone). Een niet al te slimme, beeldschone blondine die iets met Ace krijgt, maar die eigenlijk alleen maar geld zoekt.

Tekst loopt door onder de afbeelding.

Sharon Stone als Nicky (foto: still uit de film).

Ace, Nicky en Ginger — gemene deler in deze drie levens is geld. Hoe je het krijgt, hoe je het gebruikt om nóg grotere winsten te behalen. Hoe je je verhoudt tot de beweging van geld. Tot de grote geldstromen die leiden tot daar waar de echte macht zich bevindt.

Ace is verliefd op Ginger (althans, dat denkt hij). Ginger houdt niet van hem (ze weet niet wat houden van betekent), maar ze trouwt wel met hem. Want: Ace zwemt in het geld.

Nicky belichaamt chaos. Hij moordt er lustig op los om de belangen te beschermen van de gangsters die op afstand aan de touwtjes trekken. Hem wordt geen strobreed in de weg gelegd.

Ginger bedriegt Ace. Ze steelt 25.000 dollar van hem en geeft dat aan haar jeugdvriendje, een drugsverslaafde. Ace wordt woedend op haar, niet vanwege het verraad, maar vanwege dat geld. Dat tekent hem, het is zijn hele wezen. Dat zij denkt dat hij niet weet hoe geld werkt, raakt hem in zijn ziel. Ginger liegt tegen hem, zegt dat het geld bedoeld was voor kleding. Zijn trots is aangetast. Zijn mannelijkheid. Zijn menselijkheid.

Geld ontmenselijkt — dat is het resultaat van leven in het casinokapitalisme. De losgeslagen vrije-markteconomie werkt als een roulettewiel, een machine waarvan niemand weet waar de radertjes precies zitten, welke kant ze opdraaien en tot welk effect.

Zonder menselijkheid of compassie of eerlijkheid is het leven een tragedie. Als je Casino ziet, dan kán je niet anders dan zuchten naar verlossing. En wanneer iemand als Jeremy Corbyn ons dan een betere wereld voorhoudt, wil ik heel graag naar hem luisteren.

Bovenstaande tekst werd eerder uitgesproken door Gawie Keyser in Brainwash Radio, de verhalende nieuwsanalyse van Brainwash op NPO Radio 1. Elke laatste maandag van de maand, 20:30 tot 21:30 uur. Ook beschikbaar als podcast.