In het Rijksmuseum hangt een houtsnede met een aankondiging voor een stuk van de Amsterdamse toneelschrijver Samuel Coster uit 1617, woorden met de strekking van: 'Om te zien hoe het in de wereld gaat en hoe het behoort te gaan, spelen we Costers Iphigenia.'

Dit heel oude verhaal keert terug in de nieuwe film The Killing of a Sacred Deer: een vader wordt gevraagd een van zijn kinderen te offeren.

Hetzelfde verhaal als dat van Abraham en Isaac uit de Bijbel, en van de Griekse koning Agamemnon en zijn dochter Iphigenia, vlak voor de Trojaanse oorlog, waar Coster dus een toneelstuk van maakte.

Vaak lezen we deze verhalen met in ons hoofd twee thema's: de kracht van het geloof (God test Abraham) en de verantwoordelijkheid van de leider (Agamemnon moet zijn dochter offeren om ervoor te zorgen dat er een gunstige wind komt, zodat de Griekse schepen richting Troje kunnen varen).

Maar nu komt er een extra dimensie bij: het idee van schuld en boete.

De tekst gaat verder onder de video.

Trailer The Killing of a Sacred Deer (2017).

Het kille, rationele overheerst in het filmverhaal. Steven is een hartchirurg die in een hypermodern ziekenhuis in Amerika werkt. Getrouwd met de beeldschone Anna. Ze hebben een tienerzoon en -dochter, en wonen in een villa in een rijke woonbuurt.

Er is een vijfde personage: Martin, een jongeman van een jaar of zestien voor wie Steven en een soort mentor is, een vaderfiguur. Martin bezoekt Steven vaak op zijn werk — hij wil blijkbaar later ook arts worden — en ze lunchen en wandelen samen.

Maar de relatie heeft een duistere kant. Om onverklaarbare redenen raken Stevens kinderen verlamd: van het ene op het andere moment kunnen ze niet meer lopen en belanden ze in het ziekenhuis.

Op deze tragedie reageren vader en moeder verschillend. Steven dringt erop aan dat de kinderen uitgebreid worden getest: een wetenschappelijke verklaring móét er zijn. Anna daarentegen vermoedt dat het allemaal in het hoofd van haar kinderen zit: het zal wel goed komen. Zij gelooft.

Martin, de vreemde jongen, komt dichterbij als blijkt dat zijn vader in hetzelfde ziekenhuis is gestorven tijdens een open-hartoperatie. De chirurg: Steven. Die het scalpel in hand nam nadat hij een paar borrels op had.

Op dit moment vallen er puzzelstukjes op hun plaats, al helemaal wanneer een leraar van Stevens dochter vertelt dat die toch zo'n mooie voordracht over Iphigenia had gehouden.

De tekst gaat verder onder de foto.

© Brainwash

Nicole Kidman tijdens het Cannes Film Festival (Foto: EPA, Anthony Jones).

En die titel. Een sacred deer. Moeten we terug naar de literatuur van de Oudheid. Artemis, godin van de jacht, had een heilige hinde. Die was ook 'slachtoffer van een misdaad': gedood door Agamemnon. Niet handig zo vlak voor de strijd tegen de Trojanen. Om de godin tevreden te stellen (en om te zorgen voor een gunstige wind voor zijn schepen) nam de koning het plan op zijn dochter te offeren: Iphigenia.

Drie verhalen, twee offers (vooralsnog): Iphigenia en Isaac, zoon van Abraham. De derde kun je nu zelf invullen: Steven, duidelijk onder de invloed van Martin, moet een van zijn kinderen doden.

Martin. Zeg maar: 'Artemis'. Want hij grijpt in als een god in het leven van de mensen in het filmverhaal, vandaar de verlamde kinderen.

Het is een straf: de mensen leven arrogant. Zoals Steven. Niet alleen denkt hij met zijn intellect het probleem van zijn verlamde kinderen op te lossen. Ook neemt hij géén verantwoordelijkheid voor de medische misser ('Ik had maar twee borrels op die ochtend!')

Om te zien hoe het in de wereld gaat en hoe het behoort te gaan (de tekst op die oude houtsnede in het Rijks over Iphigenia) — dát onthult de film.

In het moderne leven overheersen rijkdom en het rationele. Plaats voor dat andere, voor wat we niet kunnen zien en aanraken — gevoel of geloof — is er niet.

Om te leven betekent het aanvaarden van verantwoordelijkheid — het accepteren van schuld, van boetedoening. Maar daarvoor heb je een hart nodig. Een werkend hart. Dat heeft Steven in deze film niet. Misschien is dát de misdaad hier. Dan is de illusie van een leven zonder consequenties fataal.

meer weten?

Bovenstaande tekst werd eerder uitgesproken door Gawie Keyser in Brainwash Radio, de verhalende nieuwsanalyse van Brainwash op NPO Radio 1. Elke laatste maandag van de maand, 20:30 tot 21:30 uur. Ook beschikbaar als podcast.