In Brainwash Zomerradio van Human interviewt presentator Floortje Smit denkers aan de hand van muziek. Welke nummers zijn vormend geweest voor hun identiteit en denken? Deze lessen kunnen we leren van bijzonder hoogleraar Filosofie van de geneeskunde en de maakbaarheid van de mens, Maartje Schermer.

1. Deze cyborgkunstenaar laat je creatief nadenken over wat we allemaal kunnen zijn als mens

Een van de intrigerende experimenten in het kunstmatig verbeteren van de mens, is van cyborgkunstenaar Neil Harbisson. Hij is bekend van het feit dat hij de eerste persoon ter wereld is die een antenne in zijn schedel heeft laten implanteren. Mens en machine smelten in hem fysiek samen. Hij wordt wettelijk erkend als cyborg door de Britse overheid, die hem toestaat zijn cyborg-attributen op zijn paspoortfoto te dragen. Als bijzonder hoogleraar Filosofie van de geneeskunde en de maakbaarheid van de mens, kijk ik naar de manieren waarop je technologie kunt gebruiken om mensen te veranderen en misschien te verbeteren, waarbij je je meteen kunt afvragen wat nu precies 'beter' is.

Harbisson is kleurenblind. Niet in de milde vorm waarbij je het onderscheid tussen sommige kleuren niet kunt zien, maar hij ziet zelfs geen enkele kleur. Alles is zwart-wit voor hem, alsof de kleurentelevisie nooit is uitgevonden. Hij heeft een antenne ontwikkeld die verbinding aangaat met zijn hersenen, waardoor hij kleuren kan waarnemen. Hij ziet kleuren niet, maar hij hoort de frequenties van de kleuren. Zo krijgt hij er als het ware een extra zintuig bij, wat hij uitgebreid heeft voorbij het door mensen waarneembare spectrum. Kleuren die voor het menselijk oog onzichtbaar zijn, zoals infrarood en ultraviolet, zijn voor hem eveneens hoorbaar. Hij luistert zelfs naar gezichten en schilderijen, en stemt zijn kleding niet langer af op wat er goed uit ziet, maar wat mooi klinkt.

Tekst loopt door onder de video.

Ted Talk van cyborg Neil Harbisson.

Het heeft Harbisson veel moeite gekost om een arts te vinden die bereid was, en dat snap ik heel goed, om de antenne aan te sluiten op de hersenen. Daar moet je toch de schedel voor in. Deze arts wil liever niet bekendmaken wie hij is, want beroepsethisch is dit lastig te verantwoorden. Wat ik er bijzonder aan vind is dat Harbisson laat zien hoe we creatief kunnen nadenken over wat we allemaal kunnen zijn als mens. Het daagt je uit om na te denken over wat we met technologie kunnen, wat normaal menselijk of meer dan menselijk is, en of dat goed is of niet.

2. Gezondheidschecks brengen risico's met zich mee

Wat we steeds vaker zien is dat mensen die geen klachten of medische indicatie hebben, toch graag een volledige medisch check-up willen laten doen, bijvoorbeeld een full body scan. Dat kan je laten doen in bijvoorbeeld Duitsland, daar wordt mee geadverteerd in de krant. Je kunt ook je genen laten onderzoeken door online aanbieders. Is dat een goed idee, moeten we dat vrijgeven, of moeten we daar beperkingen op leggen?

Een deel van de mensen schiet iets te ver door in het willen meten, weten en testen. Tegelijk is er ook een groep die zich te weinig bewust is van de gevolgen van je gedrag op je gezondheid, dus het is een wisselend beeld. Het grote aanbod van gezondheidschecks kan leiden tot een ongezonde obsessie, zoals een app op je telefoon die je vertelt of je genoeg slaapt en beweegt, of een app waarmee je controleert of je voeding in orde is door foto's van je eten te maken. Zo raken we te gefocust op onze gezondheid, alsof dat het enige is wat ertoe doet.

© Brainwash

Een hand met een infuus (foto: Rawpixel).

Deze fixatie op gezond leven zou er ook toe kunnen leiden dat je denkt dat je het allemaal zelf in de hand hebt. Niet alle gezondheidsproblemen komen door je gedrag. Gezondheid is niet zonder meer maakbaar, dat is een gevaarlijke illusie. Het probleem van het doen van allerlei onderzoeken, zoals een bodyscan, terwijl je op zich geen klachten hebt, is dat de kans dat je iets vindt eigenlijk heel klein is.

De kans dat je dingen vindt die eigenlijk niets betekenen, is al veel groter. Het kan dat er iets wordt gesignaleerd, zoals een vlekje, waarvan we niet precies weten wat het is. Dan ga je naar het ziekenhuis voor verder onderzoek, en moet er misschien wel een scopie gedaan worden, een intern onderzoek. Dat kan weer complicaties met zich meebrengen. Uiteindelijk kan je daardoor soms slechter af zijn dan daarvoor, bijvoorbeeld met een door de scopie veroorzaakte bloeding.

Er zit dus een risico aan deze vals-positieven. Aan de andere kant zijn er ook vals-negatieven, waarbij het lijkt alsof er niets aan de hand is, maar dat is nooit een garantie. Mogelijk is er iets gemist, of krijg je een jaar later in eens een tumor. Zo'n scan is geen garantie voor de toekomst. En mensen realiseren zich van tevoren niet wat een psychische belasting het kan zijn. Veel ziektes krijg je gewoon, en dat is vette pech. Langzamerhand vinden we het steeds lastiger om dat te accepteren.

3. De doorbraak van CRISPR: knippen en plakken in genen

Twee jaar geleden kwam er een doorbraak in genetische modificatie, het aanpassen van genen. De CRISPR-Cas techniek, ook wel gene editing genoemd. Met deze nieuwe techniek kun je genen aanpassen door te knippen en te plakken: kapotte stukjes weghalen, nieuwe stukjes inzetten, en andere genen erbij voegen. Dit wordt nu nog niet toegepast, maar er wordt wel voorzichtig bij volwassenen mee getest. De grote vraag gaat over of je dat bij embryo's zou kunnen gaan doen, zodat je een kind vanaf de geboorte gezonde genen mee zou kunnen geven, en bepaalde genetische ziektes kan uitbannen. En misschien zelfs immuniteit tegen ziektes toevoegen.

Als je vraagt of dat zomaar kan zonder ongewenste bijwerkingen, is het antwoord dat er altijd bijwerkingen kunnen zijn, en je daar dus altijd rekening mee moet houden. Het onderzoek richt zich nu op hoe precies de techniek is en hoe vaak het lukt. Momenteel zitten er nog foutjes in. De optimisten hopen dat je die er nog helemaal uitkrijgen, maar dat weet je niet van tevoren. En je kan je afvragen of het altijd 100 procent goed moet zijn, of dat 99,9 procent ook goed is.

Daar komt de vraag bij of je deze techniek überhaupt op embryo's moet toepassen. Is daar noodzaak voor? En wat kan er op langere termijn misgaan? Want het kind zal alle veranderingen ook weer doorgeven aan zijn nageslacht, dus je hebt niet slechts één persoon veranderd, maar de hele genetische samenstelling van een groep.

De muziek die Maartje Schermer selecteerde voor Brainwash Zomerradio:

meer weten?

Bijzonder hoogleraar Filosofie van de geneeskunde en de maakbaarheid van de mens, Maartje Schermer, was te gast in Brainwash Zomerradio, waarin presentator Floortje Smit denkers interviewt aan de hand van de muziek. In de laatste week van juli en de eerste week van augustus te beluisteren op NPO Radio 1 tussen 00:00 en 02:00 uur, en op vrijdagen vanaf 00:30 uur. Ook beschikbaar als podcast (iTunes/Stitcher).