De financiële crisis van 2008, die in een wereldwijde economische crisis omsloeg, was angstaanjagend. Tien jaar na dato moeten we onszelf de vraag stellen of er wel iets veranderd is. Hebben we onze les geleerd? In deze Brainwash Special buigt financieel geograaf Ewald Engelen zich over deze vraag (hierboven terug te luisteren vanaf 31:40).

Het is inderdaad zo dat tien jaar na de crisis niets veranderd is. Het business model van banken is nauwelijks veranderd, namelijk: nauwelijks kapitaal, en heel veel schuld, om bonussen en winstgevendheid te versterken, en daarnaast weinig oog voor de zorg voor de klant. Je hoeft maar een vluchtige blik op het nieuws te werpen om te zien dat de frauduleuze affaires maar door en doorgaan. De banken nemen nauwelijks sociale verantwoordelijkheid. Ze gedragen zich alsof ze tien jaar hebben geleden en nu maar eens met rust moeten worden gelaten om geld te kunnen verdienen.

Het boek The bankers' new clothes van econoom Anat Admati en Martin Hellweg is het beste boek dat je kunt lezen over hoe banken werken. Alles wat je ooit hebt willen weten over de balansen van banken staat erin. Het stelt je in staat om de bullshit van bankiers en hun supporters in de politiek te ontkrachten. Hogere kapitaalratio's hebben bijvoorbeeld geen enkele invloed op het vermogen van banken om leningen te verstrekken.

It takes a village, not to raise a child, but to maintain a dangerous system. Zo bespreekt Admati in haar boek alle bewoners van zo'n village, om te bepalen wie de enablers zijn, ofwel de mensen die het systeem mogelijk blijven maken. Dat zijn onder andere academici, maar ook politici. Een voorbeeld daarvan is de eurocrisis in de Europese Unie, die in feite werd veroorzaakt door het onvermogen om de aard van de crisis correct te diagnosticeren. Er werd gedacht dat het een publieke kredietcrisis was, maar het was in werkelijkheid een private kredietcrisis. Omdat er onterecht gedacht werd dat het een publieke kredietcrisis betrof, werden slechte bezuinigingsmaatregelen getroffen, die Europa veel harder hebben geraakt dan het land dat de crisis veroorzaakte, namelijk de Verenigde Staten. Dat is slechts te wijten aan het enorme falen van onze politieke elites.

In 2015, toen de nieuwe commissie onder leiding van Jean-Claude Juncker in werking trad, was één van hun eerste initiatieven de Capital Markets Union. Hun diagnose was dat de economische prestaties van de Europese Unie veel slechter waren dan die gemeten in de groei van het Bruto Binnenlands Product (BBP) van de Verenigde Staten. Dat kwam, dacht de commissie, doordat de VS twee compenserende systemen had: een bankensysteem en een marktgebaseerd systeem, waardoor kapitaal niet alleen gedistribueerd werd door banken, maar ook door de markt. In Europa hebben we slechts een enkelvoudig financieel systeem: een bankensysteem. En omdat de banken nog steeds aan het herstellen zijn van de crisis, kunnen kleine en middelgrote bedrijven geen toegang krijgen tot credit.

Dat was de diagnose van de Juncker-commissie. En ziedaar: de oplossing ligt in doen wat de VS ook doet, en een Capital Markets Union optuigen, om kleine en middelgrote bedrijven toegang te geven tot krediet die niet door banken wordt verschaft, maar door de markt. Dit idee werd ondersteund door verhalen als dat van Paul, die veel spaargeld had, en Anne, een tech-ondernemer die op zoek was naar extra krediet. Die zouden moeten worden samengebracht om voor beiden een goede oplossing te faciliteren. Maar er zouden allerlei muren in de weg staan, die moesten worden verwijderd.

Het eerste wetsvoorstel was 'simple, transparent and standardized securitization'. Securitization is het herverpakken van hypotheken – hetzelfde principe dat ten grondslag lag aan de financiële crisis. Waarom voerde de commissie dit specifieke initiatief dan in onder het mom van het bevorderen van kleine en middelgrote bedrijven? Dat komt omdat politici onder de duim van de bankenindustrie zitten. De Europese securitization zou zogenaamd anders zijn dan de zogenaamde subprime mortgages (rommelhypotheken) van de Verenigde Staten, dus zouden we de lessen van Amerika niet serieus hoeven nemen.

Tekst loopt door onder de afbeelding.

© Brainwash

Foto: Christian Dubova

De groep enablers die Admati niet in haar boek noemt, zijn burgers. Een van de meest wonderbaarlijke dingen die je aantreft in data over Nederland, is dat zo'n 70% van het totale huizenaanbod aan het einde van de jaren 70 sociale huurwoningen omvatte. Zeven miljoen huizen, waarvan er meer dan vier miljoen gehuurd werden. Destijds huurde je dus je huis. Blik vooruit naar vandaag en van dezelfde zeven miljoen woningen zijn er nog slechts twee miljoen huurwoningen, de andere vijf miljoen zijn gekocht. In Nederland is het mogelijk om het volledige aankoopbedrag van een woning te financieren met een hypotheek, dus we lenen ons de klippen op om ons te kunnen inkopen in de voortdurend stijgende huizenprijzen.

Waarom is er dan geen enkele Nederlandse burger of journalist geïnteresseerd geraakt in de Capital Markets Union? Waarom zijn we hier zo stil over? Ja, we zijn boos over de nare klootzakken bij de banken, maar we zijn niet boos over de institutionele, wettelijke structuren die deze klootzakken faciliteren. Waarom is dat? Omdat we zelf medeplichtig zijn. Als je eigenaar van een huis bent, wil je dat de rij voor het kopen van je huis zo groot mogelijk wordt. Want dat verhoogt de prijs van je huis. Dit is het principe van financialization. En dit principe is op al deze terreinen aan het werk. Het kapitalisme is ernstig verrot.