Berichtje in de kranten afgelopen week: websites met pulpnieuws worden veel massaler gelezen en geliked op Facebook dan erkende nieuwsmedia. Een groot onderzoek aan de Universiteit Leiden had dit aangetoond. Pulpnieuws is volgens de onderzoekers trouwens nieuws van lage journalistieke kwaliteit, waarbij geen eigen onderzoek wordt gedaan, geen factchecking en veel wordt geknipt en geplakt uit andere media. Net iets anders weer dan fake news, dus, al zijn de grenzen poreus.
Het lijkt me niet dat deze uitkomst verbazingwekkend mag heten. Wat me eerder verbaasde, is dat websites als viraaltjes.nl en Dagelijkse Video's überhaupt worden vergeleken met nieuwsmedia. Ik vind het althans moeilijk te begrijpen hoe berichten als 'Zeven spannende standjes waar je onmogelijk zwanger van kunt raken' en 'Goud! Bereken hier hoeveel kamelen jouw vriendin waard is!' als nieuws kunnen worden bestempeld, zelfs met de aanduiding 'pulp' eraan voorafgaand.
Het zegt misschien iets over de verregaande vermenging van journalistiek en entertainment. We consumeren nieuws als entertainment, en nieuws wordt ook vaak als zodanig gepresenteerd. Kwaliteitskranten zetten al jaren in op lifestylebijlagen, moderubrieken en de verslaggeving van persoonlijke verhalen om de krimping van het lezerspubliek zoveel mogelijk te beperken. Websites als nu.nl — door het Leidse onderzoek ook meegenomen bij de 'erkende media'— lokken lezers door altijd groot in te zetten op dramatische verhalen en persoonlijk leed. Zo konden we recentelijk dagelijks lezen over de Spaanse peuter Julen, die in een vijfentwintig meter diep boorgat was gevallen. Steeds weer updates over de reddingsactie, het tunnelgraven, dokters aan het woord om hun licht te schijnen over de waarschijnlijkheid dat de peuter nog in leven was, nee, dat was hij natuurlijk niet, dus kon er uiteindelijk bericht worden over een begrafenis en een 'massale steunbetuiging'. Dit is misschien nieuws, maar niet het soort nieuws waarvan je ook maar iets leert over de wereld — behalve misschien op meta-niveau.
Ik ken dit hele verhaal over de peuter Julen, omdat ik regelmatig nu.nl bezoek. Dat doe ik, en massa's Nederlanders met mij, niet om mezelf op de hoogte te houden van wat er speelt, maar uit pure verveling. Ik wil kortstondig vermaakt worden, afgeleid van het werk dat ik eigenlijk moet verzetten.
Precies dit is de eerste en enige bestaansreden van pulpnieuwssites. Vermaak heeft de plaats van informatie volledig ingenomen, en creëert tegelijkertijd, en paradoxaal misschien, een heel andere vorm van informatie. Ook een gebrek aan expliciete ideologie kan ideologie impliceren, ook afleiding en entertainment kunnen een mens- en wereldbeeld vormen.
Dat journalistiek en entertainment een problematisch huwelijk zijn aangegaan, bijkt ook steeds als er weer een gerenommeerde, of in elk geval voor gerenommeerde media werkende journalist wordt ontmaskerd. Het gebeurde recentelijk in Duitsland met de prijswinnende journalist Claas Relotius van Der Spiegel, en afgelopen week nog ontmaskerde De Groene Amsterdammer de journalist Peter Blasic. Hij schreef aan de lopende band artikelen en reportages voor bladen als Elsevier en De Nieuwe Revu, maar geen van deze werkgevers bleek hem ooit daadwerkelijk te hebben ontmoet. Op de website van het Vlaamse tijdschrift Knack stond bij zijn profiel tijdenlang een door hem geleverde stockfoto van een model. Hij werkte met talloze niet-verifieerbare bronnen, vaak alleen bij voornaam benoemd. Een greep uit zijn onderwerpen: de Italiaanse maffia in Nederland, spionage, Russische inmenging, Syriëgangers, rechts-nationalistische au-pairs, drugssmokkel, mishandeling van mannen door vrouwen, en, dit vind ik de mooiste: jonge vrouwen die uit feministische overwegingen meisjesbendes oprichten.
Zulk grootschalig gefraudeer zegt niet alleen iets over het narcisme van zo'n journalist of de blindheid van de betrokkenen, maar ook over de onstilbare honger — van redacties, van het lezerspubliek — naar groteske, wilde verhalen. Als nieuws een vorm van afleiding is, een manier om verveling in te vullen, de tijd sneller te laten gaan, dan moet het voortdurend prikkelend zijn, vol van intrige en emotie. De verhalen hoeven niet waar te zijn, dat worden ze vanzelf, bij iedere click een beetje meer.