Econoom Ann Pettifor: de Green New Deal brengt de economie weer in balans

Ik begin met het verhaal van een visje dat ronddobbert tussen de koraalriffen bij Australië. We noemen het visje Greta. Ze zwemt op een mooie dag rond als er twee oude damesvissen voorbijkomen. 'Hallo', zegt ze tegen hen. De vissen kijken haar aan. 'Hoe vindt u het water?' vraagt ze. Ze geven geen antwoord. Ze doen alsof hun neus bloedt en dobberen door. En dan zegt de ene tegen de ander: 'Wat is water?'

Ik vertel dit omdat het aangeeft dat wij worden omringd door het ecosysteem, het mondiale financiële systeem en door globalisering. Maar die systemen zijn haast onzichtbaar voor ons, omdat we er zo mee verweven zijn. Het gaat boven onze pet.

Als je het ecosysteem wilt transformeren – naar verluidt was dat het doel van de internationale klimaatconferentie COP26 – moet je ook het economische en financiële systeem transformeren. Want het een kan niet zonder het ander. Dat moeten we beseffen. We moeten onze blindheid overwinnen voor het water om ons heen dat ons in leven houdt. We moeten het systeem leren begrijpen om het te kunnen transformeren. Dat is niet moeilijk, maar het wordt wel tegengewerkt.

De Green New Deal draait om het integreren van het mondiale economische systeem en het ecosysteem, zodat we zowel de mondiale economie als het ecosysteem weer stabiel kunnen maken. Ik leg uit hoe het werkt. De mens heeft door de eeuwen heen monetaire systemen ontwikkeld, heel uitzonderlijke vindingen. Het monetair systeem is een sociaal systeem. Het begon, vooral hier in Amsterdam, met mensen die beloofden te betalen. Meer is het niet: een belofte om te betalen.

Als je met je betaalpas boven een apparaatje in een koffietentje wappert, zeg je: u kunt erop vertrouwen dat Ann Pettifor haar koffie betaalt. Achter die pas zit de bank en daarachter een reguleringssysteem. De eigenaar kan ervan op aan dat hij wordt betaald. Hoewel die pas een ding is, een object, is hij feitelijk een sociale constructie: de belofte om te betalen.

Die belofte is gestoeld op een andere belangrijke waarde: vertrouwen. Zonder vertrouwen is de belofte loos. Ik zou een oplichter kunnen zijn en kunnen liegen over wat er op mijn rekening staat. Dus is vertrouwen gestoeld op regelgeving, op de wet. Als je erop wilt vertrouwen dat een auto ook echt stopt bij de stopstreep, moeten er regels zijn die de auto dwingen te stoppen.

Door toe te laten dat het mondiale financiële systeem, een groot publiek goed, gedereguleerd raakt en dus niet meer verbonden is met vertrouwen en wetten, kan het nu ook buiten de grenzen van de staat opereren. De mensen die in het mondiale financiële systeem werken, kunnen hun geluk niet op. Want zonder regulering of vertrouwen kunnen ze eindeloos doorgaan met het creëren van krediet.

De centrale banken doen bijvoorbeeld aan 'kwantitatieve geldverruiming', waarmee ze triljoenen aan kredieten verlenen, aan betalingsbeloftes. Dat is enorm veel macht, die wordt ingezet voor consumptie en productie. Nadenken over het ecosysteem, betekent stilstaan bij de manier waarop krediet leidt tot consumptie (winkelen) en tot productie (en dus uitstoot). Om wat aan de uitstoot te doen, moeten we wat aan die kredieten doen.

De meeste mensen zijn blind voor het systeem en willen het niet doorgronden. We zwemmen erin rond en zijn dankbaar dat onze betaalpassen het doen.

De wereld van de Green New Deal zal anders zijn. We gaan het mondiale financiële systeem unshoren (terughalen), we gaan banen en productie terughalen en we gaan kredietverlening en internationale kredietstromen reguleren. Dat is noodzakelijk om de financiële middelen te krijgen om onze economie op zo'n manier te transformeren dat hij zonder fossiele brandstoffen kan. Dat vereist kapitalen. Wij, de mensen achter het kredietsysteem, die het in stand houden met onze wetten en waarden, moeten zeggenschap hebben over de manier waarop we die kredieten gebruiken voor de transformatie van ons ecosysteem.

Dat klinkt radicaal of zelfs utopisch, maar ik heb zoveel vertrouwen in wat wij de Green New Deal noemen, omdat hij is gebaseerd op wat Roosevelt in 1933 deed zodra hij president van de Verenigde Staten werd. Hij ontmantelde meteen het systeem van mondiale financialisering dat toen de standaard was: de goudstandaard. Hij droeg zijn adviseurs op om het goud van de banken nog die nacht op te eisen. En om de macht om de rentevoet en de wisselkoers in de Verenigde Staten te bepalen af te nemen van Wall Street en terug te brengen naar een democratisch instituut: het ministerie van Financiën.

Dat is democratisch omdat het wordt geleid door verkozen politici. Zijn adviseurs zeiden: 'Dat kan niet vandaag, want het is zondag, maar sluit maandag de banken en eis dan hun goud op. Verschuif zo de macht van Wall Street naar de politiek.' Dat heeft Roosevelt gedaan. Economen leggen het niet graag zo uit, maar Roosevelt ontmantelde feitelijk het mondiale financiële systeem van die tijd. Hij moest wel.

Waarom? Vanwege een enorme ecologische uitdaging, de zogeheten Dust Bowl. In een groot deel van de Verenigde Staten leed de grond onder erosie en uitputting doordat hij te intensief was gebruikt. Duizenden mensen vluchtten weg van bijvoorbeeld Oklahoma naar Californië. John Steinbecks bekende boek De druiven der gramschap vertelt dat verhaal.

Wij baseren de Green New Deal op wat Rooseveld wist te bereiken in 1933 en wat in 1945 is bekrachtigd in het systeem van Bretton Woods. We weten dat het kan. We weten dat er een nieuwe mondiale economie mogelijk is, die niet globalistisch is en de 1% dient. Een economisch systeem waarin landelijke economieën meer beleidsautonomie hebben, maar die tegelijk ook op internationaal niveau werkt.

Die economie zal voorzien in behoeftes en niet in verlangens. Want onze verlangens zijn potentieel oneindig: ik kan naar van alles verlangen, daar zit geen limiet aan. Mijn behoeften zijn beperkter. Een veilige plek om te wonen, zorg, onderwijs, veiligheid… De Green New Deal voorziet in behoeften van mensen maar niet in hun verlangens. Dat is de droom van de Green New Deal.

Er zijn mensen die het een utopie vinden. Maar we staan voor een duidelijke keuze. We kunnen extreemrechts bescherming laten eisen tegen mondiale financiële krachten met protectionisme en nationalisme. Of we kunnen zeggen: we maken het financiële systeem ondergeschikt aan de economie en het ecosysteem. We onderwerpen het systeem zodat het een dienaar wordt van de mondiale economie. En we willen meer democratisch toezicht op het financiële systeem in het belang van landelijke economieën en hun ecosystemen.

Dat willen we omdat je alleen zo stabiliteit krijgt. Dit idee heeft zich al eens bewezen en we weten dat het dringend nodig is. We kunnen niet ronddobberen als die oude vissen die in het systeem leven, maar niet weten of willen weten wat het is. We moeten begrijpen welke invloed het mondiale financiële systeem heeft op het ecosysteem voordat we het kunnen transformeren.

Bij het opstellen van de Green New Deal in 2007-2008 leek dat ons het moment dat we transformatie zouden zien. Maar nee. Waarom? We waren niet voorbereid op de implosie van het mondiale financiële systeem. Die 'wij' zijn ook de gouverneurs van de Bank of England, ervaren economen en machtige mensen. Zij zagen het niet aankomen. En dat gold ook voor links, voor de groenen en progressieve krachten. Het gevolg was dat het systeem niet op de schop ging, maar werd verstevigd.

We weten dat er weer een crisis gaat komen. Die kan financieel of ecologisch zijn. Hij kan catastrofaal zijn. Hij kan mondiaal zijn, zoals de pandemie. We moeten voorbereid zijn op die crisis. We moeten een plan hebben voor een duurzamere economie die meer in balans is. Dat plan is de Green New Deal.