Hoe ver mag je gaan voor het klimaat?

Klimaatwetenschapper Andreas Malm is blij dat de klimaatbeweging zich blijft inzetten tegen klimaatverandering. “De trends gaan allemaal de verkeerde kant op,” zegt hij, “met meer emissies en gigantische winsten voor olie- en gasbedrijven, waarmee ze nieuwe fossielebrandstofinstallaties bouwen.” Er moet dus iets veranderen, maar van bedrijven en overheden hoeven we weinig te verwachten, denkt Malm. “Zij houden het juist in stand. Dus moeten wij, de gewone mensen, het doen.” Maar hoe precies? Welke acties werken wel, en welke niet? Malm ziet dat de klimaatbeweging op zoek is naar nieuwe manieren om verandering te bewerkstelligen.

Volgens Malm moet het voornaamste doel van de klimaatbeweging zijn om te voorkomen dat er nieuwe installaties voor fossiele brandstof bij komen. Hij vindt dat je daarbij best ver mag gaan. “Door te zorgen dat de betrokken bedrijven materiële en financiële schade lijden. Dat kan variëren van het saboteren van nieuwe pijpleidingen, gasterminals en kolenmijnen, tot het belagen van de kantoren van de bedrijven die achter dit soort projecten zitten.”

Bij sabotage denken we misschien aan de Nord Stream-pijpleidingen, die in september 2022 werden gesaboteerd met gaslekken en explosies tot gevolg, maar dat is niet wat Malm bedoelt. “Die acties lijken iets met de oorlog in Oekraïne te maken te hebben, maar het is zeer onduidelijk wie erachter zit en waarom ze zijn gepleegd. Ze zijn in elk geval geen onderdeel van de klimaatstrijd. Bovendien veroorzaakte weglekkend methaan veel milieuschade. Het is dus een perfect voorbeeld van hoe sabotage niet moet zijn.” Intelligente sabotage betekent doelen goed uitkiezen en acties uitleggen, volgens Malm. Als voorbeeld van een mogelijk sabotage-object noemt hij de East African Crude Oil Pipeline, die Total nu aan het bouwen is en die de langste verwarmde oliepijpleiding van de wereld moet worden. Die leiding mag er nooit komen, vindt Malm.

Daarnaast moet de klimaatbeweging zich richten op de emissies van de superrijken, vindt hij, die ze veroorzaken met bijvoorbeeld hun SUV’s, privévliegtuigen en jachten. “De rijkste 1% van de mensheid heeft de afgelopen drie decennia ruim twee keer zoveel CO2 uitgestoten als de armste 50%,” zegt hij. “Dat vind ik een duizelingwekkend getal.” En dus mogen ook die luxe-objecten doelwit zijn – zelf liet hij jaren terug banden van SUV’s leeglopen en liet hij briefjes achter voor de eigenaren.

Wanneer je middelen als sabotage gebruikt, loop je dan niet het gevaar dat acties uit de hand lopen? “Het is aan de klimaatbeweging om te zorgen dat er principes, regels en grenzen zijn,” vindt Malm. “Ik acht dat niet onmogelijk, want er zijn veel voorbeelden van politieke bewegingen uit het verleden die principes opstelden voor zichzelf: we gaan dit doen, maar dat niet.” Belangrijk is ook, benadrukt hij, dat geweld tegen mensen absoluut uitgesloten is. “Daar is iedereen het over eens, er is niemand in de klimaatbeweging die dat zelfs maar overweegt.”

De gerichte acties tegen nieuwe fossiele installaties, of tegen luxe-emissies, zou je kunnen zien als een vorm van geweld. Maar, werpt Malm tegen, er is een filosofisch debat over hoe je geweld definieert. “Als ik een machine vernietig, geldt dat dan als geweld? Het is belangrijk om te bedenken dat, wanneer we het over de klimaatcrisis hebben, het geweld dat wordt gepleegd de productie en verbranding van fossiele brandstoffen is. Want die heeft doden tot gevolg. Kijk naar de duizenden doden door overstromingen in Pakistan en Nigeria de afgelopen maanden. We moeten benadrukken dat klimaatverandering dodelijk is en dat wij tegen die vorm van geweld zijn.”

Toch overtreed je met dit soort acties de wet. Is dat niet problematisch in een democratie? “Burgerlijke ongehoorzaamheid, zoals het blokkeren van een verkeersplein, is ook illegaal,” antwoordt Malm. “Er zijn altijd wetten die onrechtvaardig en oneerlijk zijn. De vraag is: wanneer is het juist om een wet te overtreden en welke wet mag je wel of niet overtreden?” En precies in die vraag ligt volgens hem de uitdaging waar de klimaatbeweging voor staat: welke ruiten mag je breken om je huis te ontvluchten als het in brand staat?