We kunnen niet zonder vitale beroepen, maar giftige banen stelen de show

De coronacrisis zet de vraag naar zinvol werk op scherp. In een tijd waarin mensen zich zorgen maken over hun gezondheid en de wereld in crisis is, wordt de vraag of je iets van waarde bijdraagt groter. De wereld vertraagt, en er is ruimte om professionele keuzes te herevalueren.

We leven in een tijd waarin werk bepalend is geworden voor onze identiteit. Wat maken we van ons leven? Dient het werkende leven, behalve voor het verkrijgen van een inkomen, niet ook een bijdrage te leveren aan zingeving?

Misschien vraag je je af of je niet stiekem een bullshit job hebt, zoals antropoloog David Graeber dat noemt. Een baan die overbodig is. Of zelfs een baan waarvan je zeker weet dat het nergens op slaat. Want wat verandert er eigenlijk in de wereld als jij vandaag je bed niet uitkomt? Ineens blijkt niet alleen dat je geen vitaal beroep hebt, maar voegen je professionele inspanningen überhaupt niet zoveel toe. Een confronterende en onaangename gedachte.

Zelfs als je werk geen noodzakelijke bouwsteen is voor je gevoel van eigenwaarde, is er één categorie werk die je in ieder geval wil overslaan. Banen die niet alleen zinloos, maar ook schadelijk zijn: de giftige banen. Dit werk is gevaarlijk voor jou en je medemens, omdat het parasiteert op de samenleving. Het zijn de banen die de wereld slechter af maken. Het type werk dat meestal lekker verdient, waarmee je de show steelt omdat het aanzien heeft. Ogenschijnlijk normale banen als senior tax consultant of marketing manager. Werk dat vaak gedaan wordt door fatsoenlijke, sympathieke en intelligente mensen. Wellicht door jou.

Er is een eenvoudige manier om na te gaan of je een giftige baan hebt. Het is een soort blaastest waarmee je op andere gifstoffen dan alcohol kan testen.

Is het onderdeel van jouw baan om activiteiten of diensten te leveren die:

• Resulteren in het vermijden van belastingbetaling?
• Lobbyen voor de belangen van ondemocratische machtshebbers zoals industrieën, rijke individuen, of groepen?
• Mensen verleiden om producten te consumeren die misschien niet heel essentieel zijn en een serieuze milieuvoetafdruk hebben, denk aan 'fast fashion'?
• Iets ontwikkelen/produceren/transporteren/verkopen dat slecht is voor de gezondheid of het milieu?
• De rechten, het inkomen, de vrijheid van individuen en groepen beperkt?
• Financiële belangen boven reële belangen stellen (zoals sociale, fysieke, psychologische of natuurwaarden)?

Als je baan voldoet aan een van de bovenstaande criteria, geeft het te denken. Als je baan aan meerdere criteria voldoet, besteed je kostbare tijd aan een giftige baan. Maar zelfs als je moet toegeven dat je zo'n baan hebt, ben je niet automatisch een kwaadaardige handlanger van het destructieve korte-termijn-kapitalisme. Het betekent ook niet dat je nooit iets van waarde doet. Of dat je je ervaring, kennis, vaardigheden en talent niet elders kan gebruiken om iets zinnigs te doen. Je bent immers niet je baan. Het betekent misschien wél dat je van baan wil veranderen.

In eerste instantie zijn we vaak geneigd defensief te reageren: 'Ja, maar dit is toch een goede baan?', 'Ja, maar we stimuleren de economie', 'Ja, maar ik heb hier hard voor gewerkt', 'Ja, maar iemand moet het doen', 'Ja, maar we betalen belasting en houden ons netjes aan de wet', 'Ja, maar de overheid, mijn ouders en mijn vrienden uiten hun bewondering voor mensen die dit werk doen, ze zijn trots'. 'En wie ben jij eigenlijk om te bepalen dat ik een giftige baan heb!?'.

Deze gedachten zijn begrijpelijk, maar niet relevant. Ze gaan immers niet in op de onderliggende vraag: doe ik zinvol werk? Is het werk dat ik doe schadelijk voor mij of voor anderen? Wat vind ik daar zelf van? De sector waarin je werkt levert misschien een grootse bijdrage aan de economie door de creatie van banen en het binnenbrengen van kapitaal in ons land. Toch hebben deze economische bijdragen wellicht een negatieve waarde wanneer ze mensen hier of elders schade toebrengen.

Wanneer je graag iets zinvols wil doen, is een effectieve eerste stap om in ieder geval niet iets schadelijks te doen. Er zijn andere plekken waar je jouw talenten en vaardigheden kan gebruiken. Er zijn andere plekken waar je meer dan een aardig inkomen kan verdienen zonder dat het giftig werk is. Zelfs wanneer je volgende baan je niet direct het gevoel geeft dat je de wereld een betere plek maakt, geeft het je in ieder geval de zekerheid dat je de wereld geen slechtere plek maakt. Je bent niet langer onderdeel van het probleem.

En dat is hard nodig. Want we hebben een probleem. Wij hebben het laten gebeuren dat een deel van onze slimste, meest proactieve, hoogopgeleide en hardwerkende mensen bullshit werk doen. Weggelokt naar mooie kantoren, slimme leuke collega's, dynamische internationale werkomgevingen, en sociale status. Met aangename arbeidsvoorwaarden en vanuit een massagestoel besturen ze een schitterende gouden bulldozer die een vernietigende impact heeft op natuur, leefomgeving en medemens. De keuze voor een giftige baan is niet alleen een individueel falen. Het is het resultaat van een systeemfout.

Hoe heeft het zo ver kunnen komen dat we net afgestudeerden feliciteren met witte boordenbanen die de belangen van de samenleving schaden? Waarom applaudisseren we voor mensen die op de Zuidas of in The City belastingontduiking mogelijk maken? Waarom zouden we trots moeten zijn op iemand die voor een bedrijf werkt dat het milieu vervuilt en daarmee toekomstige generaties benadeelt?

Laten we die trots verleggen naar de banen die er écht toedoen. Juist nu, in de coronacrisis, zien we welke sectoren werkelijk vitaal zijn: de zorg, het onderwijs, de kritische overheidsdiensten. We applaudisseren nu braaf, maar met applaus houden we deze sectoren niet overeind. Met jouw hulp wel.

En ook buiten de vitale beroepen zijn er talloze banen die niet giftig zijn. Waar je in pak op je werk kan verschijnen, als dat je ding is. Banen die bijdragen aan de kwaliteit van leven van ons allemaal, zoals schuldhulpverlener, ontwerper van biologisch afbreekbare verpakkingen, sporttrainer of duurzamelandbouwdeskundige. Banen die bijdragen aan een van de Sustainable Development Goals. Of banen die mensen direct plezier brengen, zoals festivalorganisator, spoken word artiest of curator bij een museum.

Er is genoeg te doen. Volg je interesses, volg je gezonde verstand. Blijf niet giftig.