Je kon de afgelopen tijd niet om de asielcrisis heen. Vele honderden mensen sliepen buiten voor het opvangcentrum in Ter Apel. Artsen Zonder Grenzen moest voor het eerst in de geschiedenis in Nederland aan de slag. Tegelijk stonden mensen met spandoeken te protesteren tegen de aanwezigheid van deze nieuwkomers. We spreken Renée Frissen, oprichter van OpenEmbassy, waar haar team samen met vrijwilligers mensen die asiel hebben gekregen in Nederland ondersteunt bij het opbouwen van hun leven. "Nederlanders zijn echt bereid om mensen op te vangen, maar het draagvlak wordt afgebroken."

"Ik zou willen dat Ter Apel het grootste probleem was," verzucht Renée Frissen aan de telefoon, als we de erbarmelijke omstandigheden van de afgelopen periode in Ter Apel bespreken. "Een akelige start is heel vervelend, maar het is nog vervelender dat deze mensen vervolgens een proces van maanden, zo niet jaren ingaan. Wettelijk gezien moet je asielaanvraag binnen een aantal weken beoordeeld zijn. Na goedkeuring moet je binnen een aantal weken door kunnen stromen naar een gemeente. Maar dat gebeurt op dit moment niet. Het hele systeem zit vast."

Frissen zet zich met haar organisatie OpenEmbassy in voor statushouders, oftewel mensen die na goedkeuring van hun asielaanvraag in Nederland mogen blijven. Veldwerk laat zien dat mensen het meest last hebben van het feit dat ze niet weten waar ze aan toe zijn. "Ze weten niet hoe het proces eruit ziet. Soms worden mensen die zich later aanmelden, eerder opgeroepen. Dat voelt willekeurig. Het lange wachten en het gebrek aan controle of autonomie over het proces van een asielaanvraag, levert voor mensen een klap op."

"Als je Lowlands op kunt bouwen in een week, kun je ook Ter Apel opbouwen in een week."

Renée Frissen
Falend beleid en politieke onwil

Dat het zo ver heeft kunnen komen in Ter Apel, is volgens Frissen zowel falend beleid als politieke onwil. "Het voert te ver om te zeggen dat hier bewust naartoe is gewerkt, maar ik zou me wel zo stellig willen uitdrukken dat het nooit de bedoeling is geweest dat dit een soepel werkend systeem is. Het is niet de bedoeling het nieuwkomers gemakkelijk te maken.” Frissen ziet dat het migratiebeleid (hoeveel mensen willen we opvangen?) door elkaar wordt gehaald met het integratiebeleid (wat organiseren we voor mensen die er al zijn?). Zo kan het dat in de gesprekken over het oplossen van de opvang in Ter Apel een rem is gezet op gezinshereniging, terwijl kinderen er volgens het Kinderrechtenverdrag wettelijk recht op hebben zo snel mogelijk met hun familie te worden herenigd. “Politieke partijen proberen hun voordeel te slaan door iets in te bouwen dat niet over opvang gaat, maar over migratie. We gaan meer plekken creëren voor opvang, maar in ruil voor een aanpassing op het recht op gezinshereniging. Terwijl dat in strijd is met de wet.”

"Je kunt het simpel samenvatten", zegt Frissen, "als je Lowlands op kunt bouwen in een week, kun je ook Ter Apel opbouwen in een week. Het kan gewoon, dat is de vraag niet. Wat hier gebeurt, gebeurt ook in Lesbos: de mensen die slachtoffer zijn van deze situatie worden misbruikt omdat de partijen het niet eens worden. Dat is een grens die veel te ver gaat. Je moet geen menselijke slachtoffers maken voor een abstract, politiek vraagstuk."

Renée Frissen is oprichter en directeur van OpenEmbassy, een initiatief dat ze in 2015 begon om mensen die een verblijfsvergunning hebben gekregen in Nederland te helpen bij het opbouwen van een nieuw leven. 

Afhankelijkheid

Niet alleen de rechten van deze mensen worden met voeten getreden, maar we maken het hen ook veel moeilijker om een leven op te bouwen. "Deze mensen worden kwetsbaar gemaakt. Als je de reis naar Nederland haalt, ben je niet de kwetsbaarste, maar juist één van de sterkere en vindingrijke mensen uit de groep. Dat potentieel verkwanselen we. Zij krijgen in Nederland een valse start. Vanaf het moment dat zij zich hier proberen aan te melden, worden hun rechten door het systeem consequent niet gehonoreerd. Je wordt in een vertragende, wachtende stand gezet. Alle ambities die je hebt worden langzaam afgebroken. Ongeacht hoe sterk je bent, op een gegeven moment knakt er dan iets." 

Het grootste deel van deze mensen hebben recht op opvang, asiel en verblijfsrecht in Nederland, maar hun weg naar het opbouwen van een leven wordt vertraagd. "Het is heel dom en duur om het zo te doen," vindt Frissen. "Deze mensen zijn er al en zullen hier blijven. Door hen stelselmatig zo slecht te benaderen, kweek je een hele groep mensen die afhankelijk wordt van de verzorgingsstaat. Niemand wil dat: links wil dat niet, rechts wil dat niet, maar op de eerste plaats willen de mensen dat zelf niet."

Bijna nooit weerstand

Ondertussen stonden er demonstranten in Ter Apel met spandoeken met teksten als ‘hand in hand terug naar eigen land’ en bekogelden zij nieuwkomers vanuit de auto met onder andere eieren. Deze woede wordt volgens Frissen gevoed door de dwingende aanpak waarmee de asielcrisis gepoogd wordt op te lossen. "Bij wijze van doorbraak wordt gezegd dat we gemeentes gaan verplichten om mensen op te vangen. Dat is echt de slechtst mogelijke weg. In de eerste plaats ondergraaf je daarmee het draagvlak dat er is bij Nederlanders om mensen op te vangen. En vergis je niet, dat draagvlak is best groot. Nu houden Nederlanders er sowieso niet van om tot iets te worden gedwongen, maar democratisch gezien is het ook een slechte stap. Veel gemeentes hebben gezegd dat ze het wel willen doen, maar dan op hun voorwaarden, zoals met kleinschalige opvang, of op specifieke plekken."

Zonder democratisch proces of overleg in een klein dorp honderden asielzoekers willen opvangen, dat is volgens Frissen niet de weg. "Dat is van de zotte. Dat mensen daar kwaad om worden vind ik logisch. Terwijl er veel bewijs is dat als je een AZC wil openen en dit op een zorgvuldige en open manier in samenspraak met de lokale bevolking doet, er bijna nooit weerstand is. Mensen zijn echt bereid om andere mensen op te vangen, mits ze zelf iets te zeggen hebben over de manier waarop. Dit is essentieel voor het draagvlak."

Nederland vrijwilligersland

Uit ervaring weet Frissen dat als je doorvraagt bij mensen die tegen zijn, het maar een hele kleine groep is die zegt 'echt geen vreemde mensen in mijn land' te willen. "Wat je vaak ziet is dat mensen overbelast raken doordat opvang in hun omgeving niet goed georganiseerd wordt. Als je verder in gesprek gaat, hoor je veel vaker dingen als 'op zich wil ik het wel, maar de gemeente had deze school als buurthuis beloofd.' Over het algemeen is het zo dat mensen onvrede hebben over de overheid en dat op deze manier ventileren.” 

Volgens Frissen schoffeert de overheid hen. “Door dwang van bovenaf breken we de bereidheid verder af. Zo voeden we de woede. Boze burgers komen in een kwaad daglicht te staan, terwijl politici consequent verkeerde keuzes maken. Nederland is een vrijwilligersland, en is hartstikke bereid om voor andere mensen te zorgen. Laten we dat niet vergeten en vooral niet verkwisten."