Fake news is een probleem, daar lijkt iedereen het wel over eens. Antivaccinatie-onzin, complottheorieën over corona, manipulaties van berichten over moslims, migranten en vluchtelingen: er gaat informatie rond op internet die aantoonbaar onjuist is, maar die door veel mensen gezien en gedeeld wordt. Met gevolgen: dalende vaccinatiegraad, wantrouwen in instituties, xenofobie.
Die gevolgen kunnen we waarnemen, net als nepnieuwsberichten zelf. Zo hebben we in Nederland Nieuwscheckers, een initiatief van Alexander Pleijter en Peter Burger van de Universiteit Leiden (kijk hier voor een lijst met sites in andere landen). De relatie tussen bericht en gevolg vaststellen is zo eenvoudig nog niet.
[banner id="11"]
Een recente studie concludeert dat nepnieuws slechts 0,15 procent van de dagelijkse mediaconsumptie van Amerikanen uitmaakt. Om tot die conclusie te komen legden de onderzoekers een lang proces af. Ze maten de totale mediatijd van Amerikanen, met gegevens van Nielsen over mediagebruik (o.a. met kastjes) en Comscore over online gebruik (websitebezoek). Op basis van bezochte URLs en op sociale netwerken bekeken nieuwsberichten van gekende nepnieuwssites, werd vastgesteld aan hoeveel nepnieuws mensen worden blootgesteld.
Amerikanen spenderen meer dan 7,5 uur per dag aan media. Daarvan heeft 86 procent niets met nieuws te maken (let op, ook programma's als The Daily Show telden als nieuws). Als Amerikanen al nieuws consumeren, is dat vooral via tv. Online nieuws bekijken neemt slechts 9,7 minuten per dag in beslag. Hierbij bestaan overigens grote verschillen tussen leeftijden, waarbij jongeren überhaupt nauwelijks nieuws tot zich nemen.
Het aandeel van nepnieuws daarin is verwaarloosbaar, stellen de onderzoekers. Geen enkele leeftijdsgroep besteedde daar meer dan een minuut per dag aan. Ouderen zijn grotere afnemers dan jongeren, overigens, een inzicht dat ook uit ander onderzoek naar voren komt. Een hele kleine minderheid, 2 procent van de steekproef, bekijkt meer nepnieuws dan echt nieuws, al is ook bij hen de totale nieuwsconsumptie laag.
Die 0,15 procent is zo weinig, daar hoef je je niet druk over te maken lijkt het. Nepnieuws is zo zeldzaam, schrijven de onderzoekers, dat het niet gezien kan worden als bedreiging van de democratie. Ze raden daarom aan om breder te kijken. 'Publieke onwetendheid of onbegrip van belangrijke politieke kwesties kan ook ontstaan door een combinatie van (i) alledaagse vooroordelen en agendasetting in de mainstream media en (ii) de algehele lage blootstelling van veel Amerikanen aan nieuws in het algemeen, met name in geschreven vorm' (p. 6).