Een psychose is een glitch in de werkelijkheid

“Alsof je in een nachtmerrie zit, maar dan echt.” Dat is ongeveer hoe het was om psychotisch te zijn, vertelt dichter en componist Micha Hamel. In 2009 raakte hij “ontregeld” nadat hij lange tijd overwerkt was geweest en moest hij opklimmen uit een diepe depressie.

Nu, in 2023, schreef hij de bundel is daar iemand over de twee maanden die hij in een psychiatrische kliniek verbleef – al valt de ‘ik’ in die bundel niet volledig samen met de auteur. In 101 titelloze en associatieve gedichten kijken we mee met kringgesprekken tussen de meest uiteenlopende patiënten (van Hennie die alles van Toyota’s weet tot Laura de kakmevrouw die door haar geliefde is verlaten), ontmoeten we de medewerkers van de kliniek, komen we steeds weer een makreel tegen en worden we deelgenoot van de verwarrende ervaringen van de hoofdpersoon (‘ik? / ? / was en zal mijzelf ooit / ik?’) en van zijn weg terug naar de werkelijkheid, naar buiten.  

“Ja, je bent benieuwd of er nog iemand in jou aanwezig is. Je vraagt je af: wie ben ik en waar is mijn ziel? Wat gebeurt er met mijn creativiteit, met mijn intelligentie, uit welke componenten besta ik? Die vragen hebben meer met depressie te maken, want als je in een psychose zit, dan is er nog geen ruimte voor reflectie. Als je heel hard met een hamer op je duim slaat, dan kun je ook niet meer uitrekenen wat 631 min 52 is. Dat kun je later pas. Die vragen komen ook pas in de loop van de bundel, dan komt de ziel terug.” 

“Nee, dat had ik niet, ik dacht ook niet dat ik Jezus was, al zit het verlosserthema wel in mijn bundel. Ik ervaar het meer als een glitch in de werkelijkheid. Wij hebben als mensen de macht om de werkelijkheid te filteren. Dat doen we sowieso – wij tweeën zien de werkelijkheid ook anders – maar heftige emoties zoals verliefdheid of rouw kunnen dat versterken, verliefdheid is een soort lichte psychose. Als het door het dak gaat, dan heet het een psychose, dan kom je los van de werkelijkheid.”  

“Toen ik terugkwam was ik depressief, ik was op de bodem beland en heb me langzaam omhoog geworsteld. Ik heb toen wel gewerkt en het gezin draaiende gehouden. Kinderen moeten liefde krijgen en boterhammen met pindakaas, een beetje voetballen. Dat kon ik allemaal wel. Ik voelde me slecht aan de binnenkant, maar dat hoefde ik niet aan de kinderen te laten zien.”

“Verder is het vooral heel veel wachten en de dingen die voor iedereen goed zijn: een beetje sporten, genoeg buitenlucht. Niets kan dat versnellen. Natuurlijk heb ik therapie gehad, die helpt om inzicht te krijgen en medicatie die helpt om de wond in je hoofd te helen. Maar de rest is wachten.” 

“Ja, vind ik wel. Omdat het discontinu, associatief en heel sensorisch is. In VR kun je een psychose simuleren, dat is ook al wel gedaan, bijvoorbeeld door Jenny van den Broeke. Je kunt daarmee de ambitie hebben om iemand het te laten ervaren, maar met mijn dichtbundel ga ik wel een stap verder, want het is ook een artistiek product. Ik speel met taal en dat verlosserthema heb ik bijvoorbeeld in de bundel gestopt, dat niet autobiografisch is. En er zijn dieren die als een soort goden om de hoofdpersoon heen cirkelen – ook dat is niet autobiografisch.” 

“Ik snap wel dat het iets angstigs heeft, omdat een psychose of een depressie gaat over wat iemand voelt en denkt en hoe iemand reageert. Als dat ontregeld is, dan is dat heel vreemd omdat je, als je die persoon niet kent, kan denken dat je niet dezelfde voor je hebt. Maar een taboe… Ik vind dat het woord taboe, net als trauma, gedevalueerd is in deze tijd. Taboe wordt te pas en te onpas gebruikt als mensen iets meemaken en vinden dat daar niet genoeg aandacht voor is. Ik heb niet zoveel taboes in mijn leven, ik heb geen mensen om me heen met wie ik dingen niet kan bespreken.”  

“Ik heb daar niet zo’n last van. Maar dat wil niet zeggen dat zij er geen last van mag hebben. Kennelijk ervaart zij dat, in haar omgeving of in haar vakgebied.” 

“Ja, alleen al vanwege je levensritme. Ik ben zzp’er en werk hard, maar kan mijn leven redelijk vrij indelen. Maar het is ook zo dat, omdat ik kunstenaar ben, mijn ontregeling minder snel werd opgemerkt. Je bent toch een beetje een gekke kunstenaar, altijd energiek, altijd woeste plannen, grote emoties. Terwijl, als je sergeant-majoor in het leger bent, je aan verplichtingen moet voldoen. Dat soort temperamenten willen ze niet in het leger.” 

“Ik ben niet meer bang, ook niet voor de dood. En ik ben veel aardiger geworden, want als je heel erg lijdt denk je, ach, we proberen allemaal maar wat. De dingen komen in een groot perspectief van leven en dood en van leed en vreugde te staan.”

“Het is alsof je een toneelstuk ziet en achter de coulissen kunt kijken. Je ziet hoe alle trucjes gedaan zijn, dat de theepot van piepschuim is en het zwaard van hout. Je kijkt achter de werkelijkheid, die wordt ontmanteld als het ware. Daardoor ben ik niet meer geïmponeerd door de werkelijkheid.” 

“Dat is eerst erg schrikken, want er is sprake van onttovering. De dingen hebben geen aura meer, het zwaard blijkt van hout. Maar ik heb een nieuwe werkelijkheid gebouwd, die ik zelf weer mooi en betekenisvol maak. Maar dat betekent niet dat ik het andere vergeten ben, dat zit in mijn mandje, dat neem ik mee.”