Waarom sommigen blijven geloven in de schuld van de Central Park Five

De serie van regisseur Ava DuVernay vertelt het verhaal vanuit het perspectief van de vijf jongens, toen nog kinderen, die na 24 uur lang onophoudelijk verhoord te zijn, valse verklaringen afleggen en elkaar beschuldigen. In de tweede aflevering duikt opeens Donald Trump op, destijds nog een New-Yorkse vastgoedondernemer, die voor 85.000 dollar een paginagrote advertentie in vier lokale kranten koopt: 'Breng de doodstraf terug, breng onze politie terug', staat er in kapitalen. En eronder: 'Ik haat ze, deze moordenaars, en dat zal ik altijd blijven doen.'

De serie laat ook zien hoe aanklagers Elisabeth Lederer en Linda Fairstein opereren. Ondanks gebrek aan fysiek bewijs – geen bloed, geen sperma - krijgen ze de zaak rond en draaien de jongens ervoor op, met gevangenisstraffen variërend van zes tot dertien jaar. En hoewel ze hun verklaringen al snel intrekken en volhouden dat ze schuld bekenden onder druk van de agenten, gelooft bijna niemand hen; de media schilderen hen af als monsters, als wilde dieren, als wolven.

Dertien jaar na de bewuste nacht in het park blijkt uit een bekentenis en een DNA-match dat een seriemoordenaar, Matias Reyes, de vrouw heeft verkracht. De vijf worden alsnog vrijgesproken, maar hun onterechte straf hebben ze dan al uitgezeten. Hun levens zijn verwoest.

Als er zulk hard bewijs is zou je denken dat degenen die het hardste riepen dat de jongens schuldig waren nu hun verontschuldiging aanbieden of op zijn minst iets inbinden, maar vreemd genoeg blijft het stil.

Pas in 2012, als Ken Burns met zijn dochter Sarah de documentaire The Central Park Five maakt, laat Donald Trump van zich horen, maar niet om zijn ongelijk te bekennen, integendeel. 'De documentaire is een eenzijdig stuk vuilnis,' zo twittert hij, 'ze verklaart de verschrikkelijke daden van de jongens in het park niet.' Ook nadat de jongens 41 miljoen dollar schadevergoeding voor hun onterechte veroordeling hebben gekregen, blijft Trump vasthouden aan zijn oorspronkelijke opvatting. En een maand voordat hij in 2017 tot president wordt gekozen, laat hij aan CNN weten dat hij overtuigd is van de schuld van de vijf. Nog steeds.

Ook de aanklagers houden al die tijd hun mond, tot begin deze maand. Want wat de documentaire The Central Park Five van Ken en Sarah Burns niet is gelukt, heeft de Netflixserie When They See Us wel voor elkaar gekregen: grote publieke verontwaardiging. Een van de aanklagers, Elisabeth Lederer, biedt, geschrokken van alle ophef, haar ontslag aan als docent op Columbia Law School.

De andere aanklager, Linda Fairstein, die inmiddels misdaadromans schrijft, krijgt er op Twitter van langs: 80.000 mensen ondertekenen een petitie om haar uitgever te dwingen het contract met haar op te zeggen, wat overigens lukt. In The Wall Street Journal schrijft Fairstein op 10 juni vervolgens een opiniestuk, waarin ze zegt overtuigd te zijn van de schuld van de vijf. 'Ms. Duvernay's film probeert mij te portretteren als een overijverige aanklager en een dwaas, de politie als incompetent en slecht en de vijf verdachten als onschuldig aan alle aanklachten tegen hen. Niets hiervan is waar.'

Het is niet fijn om je ongelijk te moeten bekennen, vooral als het publiek zich massaal tegen je keert, omdat jouw overtuiging zoveel leed heeft veroorzaakt. Hier speelt een sterk psychologisch mechanisme op dat mensen moet behoeden voor gezichtsverlies: niet alleen in de ogen van anderen, maar ook om zelf de schaamte niet te hoeven voelen. Belief perseverance noemen psychologen dit, hardnekkig blijven geloven in je eigen waarheid, ook als de feiten een ander verhaal vertellen. Het treedt op als er sprake is van cognitieve dissonantie, als je opvatting niet strookt met de werkelijkheid: je bent ervan overtuigd dat de Central Park Five een jonge vrouw hebben verkracht, en nu blijkt er een DNA-match met een andere dader te zijn.

Om niet te hoeven erkennen dat ze het fout hadden, blijven Fairstein en Trump bij hun opvatting. Fairstein heeft als argument dat de regisseur haar niet geraadpleegd heeft en dat er daardoor te veel onwaarheden in het script zijn geslopen, Trump herhaalt alleen dat de jongens zelf hebben gezegd dat ze schuldig zijn.

De Amerikaanse psycholoog Leon Festinger ontdekte dezer halsstarrige manier van in je eigen waarheid blijven geloven toen hij in 1954 een groep mensen volgde die geloofde dat de aarde op 21 december zou vergaan door een vloedgolf. Toen op 22 december de zon gewoon opging, vroegen journalisten aan de leider van de groep hoe dat kon. 'God heeft onze gebeden verhoord en ons gespaard,' was het antwoord. Daarna was de groep nog meer overtuigd van haar eigen gelijk. Fanatiek begonnen de gelovigen daarop de media te bestoken met hun verhaal, terwijl ze voor 21 december de media juist gemeden hadden. Zoals Donald Trump en Linda Fairstein in een bezwering van hun gelijk nu hun opinie over de Central Park Five de wereld in slingeren.