Met een 54 procent hadden de vorige gemeenteraadsverkiezingen de dubieuze eer het laagste opkomstpercentage ooit te scoren. En ook nu lijkt het animo tegen te vallen. En dat terwijl er wel degelijks iets te kiezen valt, aldus bestuurskundige Albert Jan Kruiter. 'Je zou kunnen zeggen dat dit de belangrijkste gemeenteraadsverkiezingen zijn.'

Waarom is dat zo?

'Dat heeft te maken met de grootste verandering in de verzorgingsstaat ooit: de decentralisaties in het sociale domein. Sinds 2015 zijn gemeenten verantwoordelijk voor de Wet maatschappelijke ondersteuning (Wmo), de jeugdwet en de participatiewet. Tot die tijd was de gemeente een soort uitvoeringsorganisatie van de overheid. Een stad als Amsterdam kreeg bijvoorbeeld elke maand 40.000 uitkeringen overgemaakt vanuit Den Haag, die ze dan netjes moest verstrekken aan uitkeringsgerechtigden die in de gemeente woonden. Dat is niet meer: uitkeringen, jeugdzorg, ouderenzorg, Wmo-voorzieningen: het wordt allemaal lokaal ingevuld.'

Wat betekent dat in de praktijk?

'Gemeenten hoeven niet meer uit te voeren wat vanuit Den Haag opgelegd wordt, maar mogen zelf plannen maken. Ze krijgen een zak geld, en mogen zelf na gaan denken hoe dat besteed wordt. Er zijn heel veel mensen die dat nog niet doorhebben, maar het is wel zo. De vraag die deze gemeenteraadsverkiezingen eigenlijk centraal had moeten staan, is de vraag hoe sociaal je als gemeente wilt zijn. Hoe gaan we kwetsbare mensen helpen? Wie helpen we wel, en wie niet? Hoeveel geld kunnen en willen we waaraan uitgeven?'

Wat gaan we daarvan zien, de komende vier jaar?

'We gaan zien welke coalitie welke keuzes maakt. We gaan verschillen zien tussen gemeenten. Utrecht, met een relatief jonge, hoogopgeleide bevolking, gaat het bijvoorbeeld anders doen dan Rotterdam, dat lager opgeleid en armer is. In dat laatste geval zul je meer zware jeugdzorg in moeten zetten. Dat is ook goed, die variatie, precies omdat de ene gemeente de andere niet is.'

'Sociale voorzieningen kun je niet meer centraal regelen. Een generieke wet uit Den Haag is gebaseerd op een gemene deler en schiet altijd voorbij aan specifieke probleemgevallen. Lokaal is de nuance veel beter aan te voelen. En gemeenten zullen gaan inzien dat ze met integrale, menswaardige oplossingen voor problemen moeten komen.'

Tekst loopt door onder de afbeelding.

© Brainwash

Leefbaar Rotterdam op campagne (foto: ANP/Bas Czerwinski).

Kun je een voorbeeld geven?

'Een alleenstaande moeder met twee kinderen die wegens huurschulden op straat wordt gezet door de woningcorporatie. Voorheen kwamen die kinderen in de jeugdzorg terecht en ging de moeder naar de maatschappelijke opvang. De crisisopvang voor de twee kinderen kost 13.000 euro per persoon per jaar. De moeder gaat de vrouwenopvang in voor honderd euro per dag. Niemand zag dat eigenlijk: een deel van de kosten werd betaald door de provincie, een deel door de gemeente.'

'Nu ligt het voor het volle pond bij de gemeente. Die is 40.000 euro verder, terwijl die vrouw een huurschuld had van misschien 2.800 euro. Moet je dan niet iets doen rond die huurschulden, of de schuldhulpverlening toegankelijker maken? Dan kunnen moeder en dochter in hun huis blijven wonen, en bespaart de gemeente 30.000 euro. Als je follow the money doet, en dat leren gemeenten langzaam, dan is de noodzaak en de prikkel om met integrale, menswaardige oplossingen te komen, veel groter.'

Toch hebben we dit maar weinig gehoord, tijdens de campagnes.

'Er zijn veel raadsvragen gesteld over deze thematiek, de laatste jaren. Over wachtlijsten in de jeugdzorg, bijvoorbeeld. Maar ik bespeur een soort schroom bij raadsleden om er politiek van te maken. Als je kijkt naar de lijstjes waarop campagne gevoerd wordt, dan gaat het over klimaat, betaalbare woningen, onderwijs, veiligheid. Allemaal belangrijke onderwerpen, maar we gaan de ozonlaag niet repareren vanuit Barneveld.'

'Er zijn weinig partijen die absolute prioriteit geven aan het voorkomen dat kinderen op straat komen te staan of aan het oplossen van het schuldenvraagstuk of armoedeproblematiek. Dat begrijp ik niet zo goed, want dat zijn bij uitstek lokale vraagstukken geworden. Misschien zijn raadsleden bang dat ze niet goed genoeg geïnformeerd zijn over de thema's. Misschien weten ze niet hoe ze er politiek kleur aan moeten geven. Ik denk dat als mensen hiervan op de hoogte zouden zijn, dat we het hoogste opkomstcijfer ooit zouden halen.'

Is daar nog iets aan te doen?

'Je zou in verslagen van raadsvergaderingen, van bijvoorbeeld commissies jeugd of sociaal, kunnen opzoeken wat voor type vragen partijen stellen in jouw gemeente. Daar kun je veel uit aflezen, maar dat is wel best wat werk. Zoek in elk geval in de speerpuntenlijstjes van politieke partijen in jouw gemeente of ze er iets van vinden. Voor de ontwikkeling van de lokale democratie is het van belang dat de opkomstpercentages stijgen. Ik ga er vooralsnog vanuit dat dat gebeurt.'