Het is opvallend dat de #MeToo beweging juist in Zweden een enorme weerslag heeft gehad. Zweden, het land van schijnbaar oneindig vaderschapsverlof en een expliciet feministische regering, moest de afgelopen maanden vol afschuw een steeds groter wordende lawine van verhalen over seksueel grensoverschrijdend gedrag onder ogen durven zien.

Een 25 pagina tellende bijlage in de grootste krant van het land, Aftonbladet, vergelijkbaar met De Telegraaf, gaf in november voorbeeld na voorbeeld van seksueel grensoverschrijdend gedrag. Een van de bekendste journalisten van Zweden, Staffan Heimerson, werd ontslagen bij die krant toen hij #MeToo vergeleek met een heksenjacht. Het feit dat het geëmancipeerd inrichten van politieke en maatschappelijke instituties niet voldoende is gebleken om seksueel geweld en intimidatie uit te bannen, was confronterend en teleurstellend.

In tegenstelling tot Zweden, zijn de instituties in Nederland niet bepaald gericht op een gelijke positie van mannen en vrouwen. Het traditioneel christelijke idee van de familie als hoeksteen van de samenleving geldt onverkort. Ons ouderschapsverlof is met name voor vaders belabberd, de meeste vrouwen werken parttime, en een beetje normale kinderopvang kost meer dan een modaal salaris.

De tekst gaat verder onder de foto.

© Brainwash

Foto: Chris Barbalis

Dit moet zeker veranderen, maar zoals we aan Zweden kunnen zien, zal institutionalisering van gelijkheid niet genoeg zijn. Niet genoeg om vrouwen te beschermen tegen seksueel geweld en intimidatie, en ook niet genoeg om mannen en vrouwen daadwerkelijk gelijke kansen te geven op de werkvloer. Zowel in Zweden als in Nederland dient daarnaast een culturele verschuiving plaats te vinden om die bescherming en kansen te kunnen bieden.

Slachtoffers van seksueel geweld of intimidatie ervaren vaak een grote mate van schuld, omdat zij zich verantwoordelijk voelen voor het incident. Vrouwen ervaren schuld omdat zij het gedrag van de man zouden hebben uitgelokt, toegestaan of in ieder geval niet hebben weerstaan. Dit is een van belangrijkste cultuurveranderingen die de #MeToo-beweging teweeg moet brengen.

Als we het momentum kunnen vasthouden zodat het vanzelfsprekend wordt dat vrouwen zich uitspreken als zij aangerand of geïntimideerd worden en dat de dader tot verantwoording wordt geroepen, zullen zij zich niet meer schuldig voelen en kan de verantwoordelijkheid teruggelegd worden waar die hoort.

Het verband tussen schuld en verantwoordelijkheid geldt ook als het gaat om zorg voor kinderen en andere traditioneel vrouwelijke taken. In Nederland lijk je pas een goede moeder te zijn als je je min of meer voortdurend schuldig voelt over je tekortkomingen. Alleen dan laat je zien hoe serieus je de verantwoordelijkheid van het moederschap neemt.

Misschien komt het doordat ik Zweeds ben of door mijn opvoeding, maar ik voel me vrijwel nooit schuldig als ik mijn kind bij de oppas achterlaat. Dat neemt niet weg dat ik me verantwoordelijk voel, maar ik voel mij vrij om die verantwoordelijkheid te delen met anderen. We zijn snel geneigd te denken dat verantwoordelijkheid en schuld onlosmakelijk met elkaar verbonden zijn. Soms voel ik me daarom onverantwoordelijk als ik zeg dat mij niet schuldig voel.

Hopelijk werkt het momentum van #MeToo door in meer onderliggende lagen van man-vrouw verhoudingen. Hierdoor kunnen ook andere verantwoordelijkheden, zoals bijvoorbeeld voor de zorg voor kinderen, huishouden, inkomen en participatie op de arbeidsmarkt, beter verdeeld worden. Bij zowel seksueel geweld en intimidatie als bij ouderschap gaat het om een verschuiving van verantwoordelijkheid van vrouwen naar mannen. Daar zullen institutionele veranderingen, hoe broodnodig ook, niet genoeg voor zijn.

Zelfs als de overheid de verantwoordelijkheid beter verdeelt tussen mannen en vrouwen, zal het cultureel opgelegde gevoel van schuld ervoor zorgen dat vrouwen de facto de verantwoordelijkheid alsnog op zich nemen. Laten wij daarom in het kielzog van #MeToo dit brede gevoel van schuld openlijk bespreken en dat vervolgens proberen los te laten. Pas dan zal er een echte verschuiving van verantwoordelijkheid volgen.