Klimaatverandering gaat niet over zielige ijsberen

Hoe ziet klimaatverandering eruit? National Geographic-fotograaf Paul Nicklen filmde in Canada één van de gevolgen: een uitgeputte en uitgemergelde ijsbeer. Alhoewel hij de beer niet meer kon redden, was deze gelukkig niet voor niets gestorven: 'Wanneer wetenschappers zeggen dat ijsberen uitsterven, wil ik dat mensen zich beseffen hoe dat eruit ziet', zegt Nicklen. 'Dit is hoe een ijsbeer die sterft van de honger eruit ziet.'

Tekst loopt door onder de video.

National Geographic beelden van een stervende ijsbeer

Opwarming van de aarde kan ervoor zorgen dat de ijsbeer – zeker in het wild – zal uitsterven. Het leefgebied van de ijsbeer verdwijnt en de soort bevindt zich in de ongelukkige positie dat ze niet verder naar het noorden kan verhuizen waar het kouder is, omdat ze al op het meest noordelijke punt zit. Het leefgebied wordt steeds kleiner, dus zullen er steeds minder ijsberen zijn.

Maar hoe vreselijk het ook is om een dier te zien lijden, klimaatproblemen gaan over het veranderen van leefgebieden en het uitsterven van soorten, niet over het creperen van individuele dieren. Het beperken van klimaatproblemen vraagt soms andere dingen van ons dan het voorkomen van individueel dierenleed.

Hoe zit dat in dit geval?

De tekst gaat verder onder de foto.

Ijsbeer Knut (Foto: Jens Koßmagk).

Allereerst – waarschijnlijk niet verrassend – is het aantal ijsberen dat sterft gerelateerd aan het aantal ijsberen dat geboren wordt. Hoe beter het met de soort gaat, hoe meer ijsberen er leven, dus hoe meer er doodgaan.

Iedere populatie zal doorgroeien totdat het tegen grenzen aanloopt, zoals voedselschaarste, epidemieën of roofdieren. IJsberen hebben – met uitzondering van de mens – geen natuurlijke vijanden en wonen niet dicht op elkaar, dus hun overlevingsstrijd gaat voornamelijk over het vinden van voedsel.

IJsberen die een territorium weten te bemachtigen en bedreven genoeg zijn in het vinden van voedsel hebben geluk, andere zullen een tragische hongerdood sterven, vaak aan de randen van het leefgebied. Veel ijsberen gaan dus dood van de honger, ook als het goed gaat met de soort. Sterven van de honger is een vervelende dood, wat de oorzaak ook is. De oorzaak maakt voor de ijsbeer zelf niet uit.

De cynische conclusie is dus dat opwarming van het poolgebied het aantal ijsberen dat een hongerdood sterft eerder verkleint dan vergroot. En als straks de laatste ijsbeer het loodje gelegd heeft, is het laatste ijsberenleed helemaal geleden.

Zorgen voor verdere opwarming van de aarde dan maar?

Nee, die conclusie hoeven we natuurlijk niet te trekken, want we kunnen het nog steeds erg vinden dat een diersoort uitsterft of dat een uniek landschap verdwijnt. Maar het is misschien goed om te beseffen dat we hier met twee verschillende zaken te maken hebben:

1. Het lijden van een individueel dier: In 2013 stierf een groot aantal herten van de honger in natuurgebied de Waterleidingduinen, niet omdat de soort in gevaar was, maar omdat het te 'goed' ging. Maar dat het goed ging met de hertenpopulatie wil natuurlijk niet zeggen dat het goed ging met alle individuele herten.
   
   
2. Het uitsterven van een diersoort: als er meer ijsberen doodgaan dan er nieuwe bijkomen, dan zullen de generaties na ons deze eens zo machtige poolbewoner alleen nog kennen van oude natuurfilms. Maar 'uitsterven' doet niet per se meer pijn dan gewoon sterven; denk aan de pandabeer die zich moeilijk voortplant.

De tekst gaat verder onder de foto.

Still uit video van National Geographic.

Zoals altijd als er verschillende doelen zijn, is wat het ene doel van ons vraagt soms strijdig met een ander doel. Het behouden van de soort 'ijsbeer', gaat al snel gepaard met ijsberen die omkomen van de honger of met een gewelddadige dood van zeehondjes.

We moeten soms kiezen. Onder 'natuur' gaat een verzameling verschillende – vaak onderling strijdige – ideeën verborgen. Het is dus niet alleen een keuze tussen de natuur en andere menselijke belangen, maar er zijn vaak ook natuurdilemma's:

• Soortbehoud of individueel dierenleed: Red je tijdens een strandwandeling met je kinderen een zeehondje in nood door het naar de opvang te brengen, of kunnen we beter de natuurlijke selectie haar gang laten gaan als dit beter is voor de overlevingskansen van de soort?
  
  
• Uitsterven of fokken in dierentuinen: In Berlijn is afgelopen week weer een nieuw ijsbeertje geboren. Mogen we blij zijn dat er een klein beetje hoop is bijgekomen voor 'de' ijsbeer, of moeten we boos zijn over dat wilde dieren nog steeds in gevangenschap worden gehouden?
  
  
• Natuurlijke dood of jagen: Laten we herten in de Waterleidingduinen sterven van de honger of schieten we er een aantal dood?

Hiermee hebben we uiteraard nog niet alle mogelijkheden onderzocht of bepaald wat de beste keuze is. Maar als we verstandige beslissingen willen nemen, moeten we eerst inzien dat we met 'de natuur' verschillende dingen bedoelen en dat wat we willen vaak genoeg strijdig met elkaar is. We moeten eerst het probleem helder in beeld zien te krijgen.

Het is indrukwekkend om een machtig dier als de ijsbeer zo verzwakt te zien. Misschien dat dit beeld ons inderdaad aanzet om meer rekening te houden met de gevolgen van ons gedrag. Laten we het hopen. Maar het is ook een voorbeeld van wat emoties met ons verstand kunnen doen: klimaatverandering gaat niet over zielige ijsberen – want hoe meer ijsberen, hoe meer zielige ijsberen – maar over een verdwijnende soort. Dat is al erg genoeg.