Arrestatie zoon Femke Halsema: zo ging De Telegraaf de mist in

De zoon van Femke Halsema, burgemeester van Amsterdam, wordt opgepakt, en opnieuw zien we een element uit de Amerikaanse politiek prominent verschijnen in de Nederlandse politiek. Ten tijde van de Europese verkiezingen was het de attack ad die door de SP ons land werd binnengebracht, en nu is de beurt aan De Telegraaf, die ons een bordje serveert van een nog veel onverkwikkelijker importproduct: de alternatieve feiten.

De rol die alternatieve feiten (de 2019-term voor leugens) spelen in de Amerikaanse politiek zal ik hier niet samenvatten, dat kan journalist Tom Kleijn veel beter. Maar voor ik losga over De Telegraaf is het handig een onderscheid te maken tussen twee soorten alternatieve feiten. Het eerste soort is het doodgewone liegen dat eigenlijk alleen de harde kern rond Donald Trump bezigt: iets zeggen waarvan je best makkelijk aan kan tonen dat het gewoon niet zo zit. Een mooi en inmiddels klassiek voorbeeld is de omvang van het publiek bij Trumps inauguratie in 2017. Die was volgens Trump en de zijnen groter dan die van Obama in 2009, en volgens de objectieve werkelijkheid niet. En ja, misschien is het een beetje kinderachtig om dat na ruim twee jaar nog steeds uit de sloot te trekken. Dat zou iemand Donald Trump eens moeten vertellen.

Het tweede soort is een subtielere vorm van liegen: het anders uitleggen van feiten. Een voorbeeld daarvan is Trumps reactie op het rapport van speciaal aanklager Mueller. In dat rapport wordt de president nergens schuldig verklaard aan enige misdaad. Voor Trump een reden om te zeggen dat hij door het rapport wordt vrijgepleit, maar dat is niet hetzelfde. Noch in het rapport, noch in zijn latere verklaring in het Congres heeft Mueller Trump vrijgepleit, sterker nog, in het Congres stelde Mueller expliciet dat hij dat niét heeft gedaan. Hij stelde alleen dat het niet mogelijk is Trump voor het gerecht te dagen zo lang hij zittend president is. Donald Trump neemt een feit (er volgde geen aanklacht uit het rapport) en legt dat verkeerd uit (ik ben door het rapport vrijgepleit).

Deze vormen werden allebei gebezigd door De Telegraaf toen die maandag groot op de voorpagina meldde dat de zoon van de Amsterdamse burgemeester was opgepakt wegens een gewapende inbraak, een kwestie die door de politie in de doofpot dreigde te worden gestopt. Het loont de moeite om hier eerst zo veel mogelijk feiten op te sommen, en die vervolgens naast bovenstaande uitleg van die feiten door De Telegraaf te leggen.

Een maand geleden, op 14 juli, is de zoon van Femke Halsema inderdaad opgepakt, samen met een vriend. Hij had – volgens Halsema om selfies te maken – een neppistool op zak. De twee betraden een boot, door De Telegraaf een woonboot genoemd, door een ondernemer in de buurt aan Het Parool omschreven als een wrak, 'in staat van ontbinding' en 'vol afval'. Niet zozeer een woonboot, aldus Het Parool, als wel 'een boot met een kajuit'. Daar vinden de jongens brandblussers die ze buiten leegspuiten. Het schuim bevuilt onder andere het pand van de in Het Parool geciteerde ondernemer. Ze worden gezien door iemand die de politie belt. Als de politie aankomt, slaan de jongens op de vlucht, waarbij de zoon van Halsema het nepwapen weggooit. Beiden worden opgepakt, het nepwapen wordt gevonden en in de boot worden nog twee messen aangetroffen. De jongens worden aangehouden wegens bezit van het (illegale) neppistool, maar niet van de messen.

Na de aanhouding heeft Halsema aan de politie expliciet verzocht om haar zoon geen voorkeursbehandeling te geven, de gemeentesecretaris en het integriteitsbureau van de gemeente ingelicht, en werd de zaak door het OM in Amsterdam overgedragen aan het parket Haarlem, zodat de zaak niet zou worden behandeld door iemand van wie Halsema in feite de baas is.

Tot zover de feiten, zoals opgetekend door journalisten van de Volkskrant, Trouw en Het Parool, die allemaal hetzelfde, hierboven navertelde verhaal vertellen. Een kanttekening: ze baseren zich dan ook op dezelfde bronnen, namelijk Halsema en de advocaat van haar zoon, die er in principe baat bij hebben om een gunstig verhaal te vertellen, maar wiens uitspraken worden bevestigd door de gedupeerde ondernemer die in Het Parool aan het woord kwam, alsmede door de korpschef van de Amsterdamse politie en het Openbaar Ministerie niet worden weersproken. De alternatieve weergave van De Telegraaf is gebaseerd op anonieme bronnen 'binnen kringen van politie en Openbaar Ministerie'.

Een vriend van me werkte enige tijd bij een grote overheidsinstelling. Op het intranet van die instelling bestaat de mogelijkheid om te reageren onder artikelen, en als daar bizarre opvattingen werden gedeeld, stuurde hij me daar wel eens screenshots van. Op basis daarvan zou ik kunnen beweren dat er 'binnen kringen van die overheidsinstelling steun leeft voor bizarre opvattingen'. Maar dat wil nog niet zeggen dat die opvattingen ook van invloed zijn op het beleid van die instelling, of geloofd worden door iemand die daadwerkelijk invloed uitoefent, en niet bijvoorbeeld de toiletten poetst of de interne post rondbrengt.

De bronnen van De Telegraaf zijn dus waardeloos. De bronnen van de andere media niet: hoewel de advocaat van de burgemeester en de burgemeester zelf partij zijn in deze kwestie lopen ze een groot risico als ze onwaarheden verkondigen in de media, bovendien hebben zowel de korpschef (in een interne mail) als het OM (in een persbericht) over de zaak gesproken, zonder daarin eventuele onwaarheden van de kant van Halsema cum suis aan te stippen. Wel werd ingegaan op diverse onwaarheden in het verhaal van De Telegraaf.

Wat beweert De Telegraaf dan voor onwaarheden? Het zijn er grofweg twee. De eerste is de karakterisering van de misdaad in kwestie. Halsema reduceert het sec tot 'hij [heeft] de wet overtreden - hij had het nepwapen niet bij zich mogen hebben en hij had de verlaten boot niet mogen betreden - en daarvoor zal hij de gevolgen moeten dragen.'

De Telegraaf stelt dat hij is opgepakt 'in verband met een gewapende inbraak'. Hoewel ik geen officiële definitie van de term 'gewapend' kon vinden, maakt het juridische systeem wel degelijk een onderscheid tussen echte wapens en nepwapens. De Telegraaf doet dat hier niet. Wie met een doorgeladen kalashnikov een bejaardenflat opentrapt met het doel om juwelen te stelen pleegt een gewapende inbraak. Om voor de onderhavige situatie dezelfde term te gebruiken doet geen recht aan de nuance van het nepwapen, een nuance die de wet wel onderkent: een vuurwapen valt onder categorie drie, een nepwapen onder categorie een of vier, toch al gauw het verschil tussen een gevangenisstraf of een geldboete.

Dan de term 'inbraak'. De deur van de boot die de jongens hebben betreden stond open, beweert advocaat Plasman. De ondernemer zegt tegen Het Parool iets soortgelijks: 'Je loopt er zo op.' Dat geldt natuurlijk voor elke boot, dus het is aannemelijk (maar natuurlijk niet zeker) dat hij hier bedoelt dat je het binnenste van de boot zonder braak kan betreden. En daar zit hem de crux, want dat is het verschil tussen een inbraak en een insluiping. Ook in de strafmaat, waarbij ook nog wordt gekeken naar de waarde van de gestolen goederen (twee brandblussers), eerdere misdrijven (geen), en de aanwezigheid en kwetsbaarheid van eventuele slachtoffers (die waren er niet). Niet alleen is dit dus vermoedelijk – afgaande op de niet door OM en politie weerlegde uitspraken van de advocaat – helemaal geen inbraak, het is bovendien insluiping met tal van verzachtende omstandigheden. De doorgewinterde misdaadjournalist John van den Heuvel moet deze nuances kennen, dus dit is waar De Telegraaf zich schuldig maakt aan het eerste soort alternatieve feiten: gewoon keihard liegen.

De tweede soort, het verkeerd uitleggen van de feiten, komt aan de orde wanneer De Telegraaf meldt dat er bij de politie en bij het OM zorgen leven dat de zaak in de doofpot wordt gestopt om de burgemeester te beschermen. Dat is natuurlijk lastiger te bewijzen, omdat nu alle instanties er baat bij hebben om de indruk te wekken dat dit niet aan de orde is. Des te zwaarder ligt de last dus op degene die de beschuldiging uit, in dit geval John van den Heuvel, die zich er vanaf maakt door te zeggen dat de identiteit van de verdachte niet naar buiten is gebracht, is afgeschermd in het politiesysteem, en dat 'meerdere politiemensen zeggen van hogerhand opdracht te hebben gekregen te zwijgen over het incident.' Geen van die politiemensen was blijkbaar bereid man en paard te noemen, en aan Van den Heuvel en zijn collega te vertellen wie wat precies had opgedragen.

Een anonieme bron is discutabel, tenzij de informatie van die bron voldoende specifiek is om een grote verdenking te creëren. Dit lijkt eerder op het handelen van de veroordeelde agent die de identiteit lekte van de man die in 2017 enkele mensen aanreed bij Amsterdam CS. Aanvankelijk leek het op een gerichte daad, maar de politie liet weten dat de man een te lage bloedsuikerspiegel had, en het incident een doodgewoon ongeluk. Ook deze bewering werd indertijd door rechtse media uitgelegd als een poging de zaak in de doofpot te stoppen. De man was Marokkaans, en dat die informatie naar GeenStijl werd gelekt doet vermoeden dat deze agent uit een politiek motief handelde. Diezelfde schijn hangt over de anonieme bronnen in De Telegraaf, en het is terecht dat het OM een onderzoek instelt.

Blijft over het afschermen van de identiteit van Halsema's zoon in het politiesysteem. Standaard beleid, volgens de advocaat en de korpschef. Twee mensen die, als ze inderdaad bij een doofpot betrokken zijn, nooit zullen toegeven dat ze hier anders hebben gehandeld dan normaal. Maar er is nog geen jurist, agent of ambtenaar opgestaan die ze met open vizier tegenspreekt, terwijl er genoeg zijn die dat kunnen zonder te hoeven vrezen voor hun baan. Bij het parket Haarlem bijvoorbeeld, dat deze zaak in behandeling heeft juist omdat Halsema en de Amsterdamse politie elke schijn van belangenverstrengeling wilden vermijden.

Ik zou dit artikel graag afsluiten door te beweren dat De Telegraaf misschien wel de meest politiek gekleurde, minst objectieve krant van Nederland is, en zich stelselmatig schuldig maakt aan onverholen leugens en wat meer verholen verdraaiingen van de feiten. Maar dat kan ik niet bewijzen, want er bestaat geen betrouwbaarheidsindex voor nieuwsmedia. Dus ik moet het doen met bovenstaande aanpak, de aanpak die ook voor Trump wordt gebruikt: per geval uitleggen wat er niet klopt en waarom. En dan aan het einde proberen een praeteritio langs de eindredactie te smokkelen.