Hijra's leren je dat seksualiteit een rollenspel is

In een themanummer over seks van het tijdschrift Etnofoor staat een bijdrage van Vaibhav Saria die uitgebreid onderzoek deed onder deze bijzondere groep. Hijra's zijn een voorbeeld van hoe gender geen tweedeling in man of vrouw is, hoe graag sommige mensen ook doen alsof. Zelf ben ik genderqueer, omdat ik me niet vereenzelvig met vrouwelijkheid. Er zijn nog veel meer labels die mensen hanteren: non-binair bijvoorbeeld, fluïde of agender.

Zulke termen zijn veranderlijk met de tijd: toen ik opgroeide hoorde je ze nooit. Dat betekent niet dat mensen zich toen niet zo identificeerden. Gender was altijd al variabel en een performance. Zo zijn er uit de periode 1500-1800 verschillende gevallen bekend van vrouwen die zich als man verkleedden – het kinderliedje Daar was laatst een meisje loos gaat over zo'n vrouw. Zij wilde varen als lichtmatroos.

De hijra's bestaan eveneens al langer. In koloniaal India werden ze 'eunuch' genoemd, later 'het derde gender' en tegenwoordig 'transgender'. Daarmee worden ze in een eigentijds vertoog geplaatst, wat afbreuk doet aan hun specifieke geschiedenis. Hijra's werden tot de jaren 80 vooral gezien als religieuze figuren. Dankzij de aidsepidemie en het daarbij horende mondiale gezondheidsbeleid veranderde dat perspectief, omdat hijra's een verhoogd risico op hiv hebben. Op het Indiase platteland gelden westerse, mondiale vertogen niet. Daar zijn hijra's hijra's.

Saria duidt de hijra met de term 'ascetisch eroticisme'. Hijra's zien af van verplichtingen als kostwinner en van voortplanting – dat maakt ze ascetisch. Tegelijkertijd worden ze beschouwd als erotische figuren vanwege hun vermeende verlangen om anaal gepenetreerd te worden. Ze voorzien in hun levensonderhoud door huwelijken te zegenen met vruchtbaarheid en baby's met geluk, en door te bedelen. Hijra's dragen vrouwenkleding en kennen een geritualiseerd gebruik dat, zo schrijft Saria, 'vroeger 'castratie' werd genoemd maar nu 'geslachtsbevestigende operatie' heet' (p. 67).

Centraal in het artikel staat een voorval in een taxi. Saria was met een groepje hijra's op weg naar een babyzegening, en ze hadden de chauffeur met flirten en vlijen overgehaald hun daar heen te rijden. Hij was waarschijnlijk een beetje dronken en vroeg de hijra die voorin zat om hem af te trekken. Dat deed ze, terwijl ze doorlopend commentaar gaf voor de mensen op de achterbank. Vervolgens vroeg de bestuurder, die zichtbaar gewend was aan deze vorm van seksuele omgang, wanneer ze hem kon penetreren. De groep moest daar gechoqueerd om lachen.

Het voorval is betekenisvol, stelt Saria, omdat het de 'politiek van penetratie' zowel omkeert als in stand houdt. Doorgaans zijn het namelijk de hijra's die worden gepenetreerd, dat is onderdeel van hun claim geen man te zijn. Dat is ook de reden waarom de groep gechoqueerd was over het verzoek.

De taxi vol hijra's werkte voor de chauffeur als een uitnodiging: hij bevond zich in een bijzondere situatie waardoor hij anders naar seksualiteit kon kijken en waarin bestaande normen even niet golden. In wetenschappelijk jargon: hijra's en trans lichamen destabiliseren eenduidige ideeën over gender.

Als een man aan een hijra vraagt om gepenetreerd te worden, blijven gendernormen tegelijkertijd in stand. De man voelt zich nog steeds aangetrokken tot de vrouwelijkheid van de hijra, haar penis maakt een experiment mogelijk zonder dat hij zijn gender- of seksuele identiteit hoeft te veranderen.

Het verlangen van heteromannen om gepenetreerd te worden bestaat – uiteraard – ook in het Westen. In trans porno wordt zo'n ontmoeting volgens Saria steeds geframed als verrassing, 'this chick has a dick'. De verrassing verzorgt dan het alibi: de man wist het niet, en kan op die manier zijn heteroseksualiteit behouden.

In dit voorval waren het echter de hijra's die verrast waren door het verzoek. In India gaan meerdere mythes de ronde waarin goden tijdelijk van geslacht wisselen. Ook de gewone man kan dan bedenken dat hij even geen man meer is. De setting van de taxi was zo een uitnodiging tot verkenning, een tijdelijk spel.

Het valt niet mee om buiten kaders te denken, schrijf ik in de conclusie van mijn boek Eindelijk Weten Wat Seks Is. We moeten naar de mensen aan de randen kijken als we alternatieven willen verkennen, terwijl precies zij degenen zijn die verketterd werden en worden. De ruimte die wij in het Westen hebben om seksueel te experimenteren is beperkt, zowel letterlijk fysiek, vanwege regulering door de overheid van bijvoorbeeld cruiseplekken en sekswerk, als op het gebied van normen ten aanzien van gender en seksualiteit.

De les die we leren uit dit verhaal met hijra's is dat we meer uitnodigingen nodig hebben – zowel om te geven als om te ontvangen. Een mooi voornemen voor de whoring twenties die aanbreken zodra we allemaal gevaccineerd zijn.