Niet alleen mannen krijgen erecties, vrouwen ook

Vrouwelijke erectie? Alleen mannen kunnen toch een erectie krijgen?
'Erecties associëren we inderdaad hoofdzakelijk met mannen. Toch kunnen ook vrouwen een erectie krijgen. Dat we denken dat alleen penissen erect kunnen worden, heeft alles te maken met onze onwetendheid over de clitoris. Lange tijd werd de clitoris gezien als minuscuul bolletje dat je goed moest zoeken, verstopt als het ligt tussen de schaamlippen. Ik dacht zelf dat ik alleen een soort van knopje had waar je op kan duwen om een orgasme te krijgen, maar de clitoris blijkt een heel intern en complex orgaan te zijn, met bloedvaten en zwellichamen.'

'Ik herinner me de eerste keer dat ik 'm zag nog heel goed. Dat was een jaar of tien geleden, toen 'ie bij een voorlichting van Sensoa (de Belgische Rutgers Stichting), op een groot plakkaat werd gelegd. Ik dacht: 'Nee, dit kan niet!' Ik zag geen klein, fijn orgaantje, maar een monsterlijk groot wezen met vertakkingen. Een heus orgaan, dat niet alleen passief is, maar ook actief is, zoals het opzwellen bij opwinding. Er zijn dus veel overeenkomsten met de penis. Biologisch is dat eenvoudig te verklaren: in de baarmoeder vormt de foetus de penis en de clitoris uit hetzelfde vitale weefsel.'

'Als je de clitoris zo naast de penis legt en de overeenkomsten ziet, kan dat onze inzichten veranderen over hoe vrouwelijke seksualiteit werkt. Zo kunnen we weg bewegen van het idee dat vrouwen slechts passief en ontvangend zouden zijn en kunnen we naar een beter (en leuker) begrip van vrouwelijke lust en genot.'

Hoe ziet de vrouwelijke erectie eruit?
'De zwellichamen vullen zich met bloed, waardoor de clitoris vele malen gevoeliger voor aanraking en groter wordt. Net als bij penissen is er een enorme variatie, dus het verschilt van vrouw tot vrouw, maar de clitoris kan opzwellen tot een grootte van zo'n tien centimeter, en kan tot halverwege de vagina komen. Daarom is voorspel zo belangrijk, want als je heel opgewonden raakt, zwelt de clitoris op. Dan heb je veel meer gevoel in je vagina, omdat de clitoris tegen de vaginawand begint te drukken. Dat kan je met je vingers verkennen. De vrouwelijke erectie vergroot zo seksueel genot.'

Waarom hebben we de werkelijke clitoris zo lang over het hoofd gezien?
'De clitoris is een vrij groot, zichtbaar orgaan. Dus de vraag is inderdaad: waarom heeft het zo lang geduurd voordat we wisten dat het er zat? Het is niet alsof het zo onzichtbaar is dat je erover heen kijkt. En het interessante is: we hebben dit wel geweten! Maar wat je door de geschiedenis heen ziet, is het verdwijnen en verschijnen van de clitoris. In de 17e eeuw maakt de Nederlandse anatomiegeleerde Reinier de Graaf al de eerste inwendige tekeningen van de clitoris, waarmee hij de anatomie al blootlegt. Toen was er dus al wel kennis van hoe de clitoris eruitziet, wat best logisch is, want als je een vrouw dissecteert zie je 'm simpelweg liggen. In de 19e eeuw schreef de Duitse anatoom Georg Kobelt een heuse bestseller over geslachtsorganen, waarin ook de clitoris uitgebreid wordt beschreven, net zoals we 'm ook nu in kaart hebben gebracht. Seksualiteitshistorici zeggen daarom wel eens dat de 19e eeuw zelfs 'de eeuw van de clitoris' had kunnen zijn.'

En dan verdwijnt de aandacht?
'In de 19e eeuw komt er een omslag in hoe men denkt dat conceptie verloopt. Voorheen was er de overtuiging dat het vrouwelijk orgasme nodig was om tot conceptie te komen. Volgens historicus Thomas Laqueur paste dat binnen het een-sekse-model van die tijd, waarin de vrouw een soort binnenstebuiten gekeerde man was, en de vagina begrepen werd als – letterlijk – een omgekeerde penis. Het mannenlichaam was de norm, en het vrouwenlichaam was daar een variatie op. Het onbedoelde voordeel van dat model was dat het vrouwelijk orgasme nodig was om tot conceptie te komen.'

'In de 19e eeuw verdwijnt het een-sekse-model, door veranderende inzichten over de werking van conceptie. Dan gaan we over naar het twee-seksen-model, waarin man en vrouw worden begrepen als twee verschillende seksen. Het vrouwelijk orgasme wordt dan niet langer nodig geacht, omdat niet noodzakelijk was voor de voorplanting. Vervolgens wordt de clitoris steeds vaker achterwege gelaten in medische handboeken. Dat zie je wel vaker in de medische conceptualisering: als het niet nodig is voor de voortplanting, hoeven we het er niet over te hebben. En zo zie je dat de clitoris begin 20e eeuw verdwijnt.'

'Zo zie je dat onze onwetendheid over seksualiteit niet louter te maken heeft met gebrek aan anatomische kennis, maar ook met een cultuurbeeld. We denken vaak dat het verleden een zompig moeras van onderdrukking was, waarin niemand iets wist over seksualiteit en genot niet bestond, en dat wij dankzij de seksuele revolutie seksueel bevrijd zijn geraakt. Maar zo'n rechtstreekse ontwikkeling was dat niet.'

Wanneer is de clitoris weer tevoorschijn gekomen?
'Dat heeft best wel lang geduurd. Pas vanaf 1998 is de clitoris dankzij de Australische uroloog Helen O'Connell weer in haar volle glorie op de kaart gezet. Bij het grote publiek is geniet ze de laatste jaren ook steeds meer bekendheid: zo ontwierp de Franse onderzoeker Odile Fillod in 2016 een open source 3D-print van de clitoris die iedereen kan uitprinten, en zie je steeds meer mensen een ketting of ring dragen waarin je de prachtige structuur van de clitoris ziet. Zo kunnen we toe naar een begrip van vrouwelijk plezier dat groter is dan alleen dat kleine buitenste knopje.'

meer weten?

Historica Anaïs Van Ertvelde maakt met historica Heleen Debruyne de podcast Vuile Lakens. Een podcast over seks, lichaam, en alles waar je in keurig gezelschap niet over durft te praten. Luister de aflevering over de vrouwelijke erectie hier.