Prostitutie is als een prisma, schreef psycholoog en activist Gail Pheterson in 1993. Ze bedoelde daarmee dat sekswerk diepe sociale patronen weerspiegelt en vergroot. De tegengestelde waarden die gepaard gaan met of man, of vrouw zijn, bijvoorbeeld. Die reiken verder dan alleen de bekende dubbele moraal – een man met veel partners is stoer, een vrouw die hetzelfde doet een hoer.

Pheterson is van oorsprong Amerikaans maar was in de jaren 80 woonachtig in Nederland. Net als veel feministische wetenschappers in die tijd koos zij partij voor sekswerkers. In 1985 en 1986 organiseerde ze het eerste en tweede World Whores' Congres in respectievelijk Amsterdam en het Europarlement in Brussel. Daaruit kwam uiteindelijk een baanbrekende bundel voort: A Vindication of the Rights of Whores. Sekswerkers, activisten en wetenschappers komen daarin op voor de rechten van hoeren – een term die zij proberen terug te winnen.

Het slettenstigma heeft de laatste jaren veel aandacht gekregen in de media, mede dankzij de documentaire Sletvrees van Sunny Bergman en meer recentelijk het activisme van Milou Deelen. Bijna iedere vrouw en elk meisje is wel eens 'hoer' of 'slet' genoemd. Pheterson stelt in de essaybundel The Prostitution Prism (1993) dat sekswerkers niet alleen gestigmatiseerd worden als hoeren, zij zijn het ook. Anders gezegd: ze belichamen het stigma.

Volgens Pheterson heeft dat stigma een politieke functie. Het onderscheidt de eerzame vrouwen van de gevallenen. En waar eerzame mannen vrijheid hebben, hebben eerzame vrouwen die niet. Seksuele autonomie, geografische mobiliteit, economisch initiatief en het nemen van fysiek risico, zijn zaken die mannen respect opleveren. Het zijn ook de zaken waar 'eerloze' vrouwen voor gestraft worden. 'Discriminatoire gendercodes' noemt Pheterson dit.

'Be it independent travel or economic initiative or manner of dress or political activity, transgression of traditional female roles has been called prostitution', schrijft ze. Vrouwen die alleen in een hotelbar zitten en vrouwen die alleen reizen lopen het risico voor sekswerker te worden aangezien of voor slet te worden uitgemaakt. De zin daarvoor is veelzeggend: 'The prostitute label has more to do with female transgression of discriminatory gender codes than with actual sexual commerce.'

Tekst loopt door onder de afbeelding.

© Brainwash

Foto: ANP/Roos Koole.

Het stigma ('the prostitute label') komt niet vanwege de seksuele daad, maar vanwege de economische transactie die ermee gepaard gaat. Die is verbonden met de financiële zelfstandigheid die ze ermee behalen, en dát is de overschrijding. Dat klinkt heerlijk ouderwets feministisch, misschien een beetje te ouderwets. Veel vrouwen reizen inmiddels alleen en veel vrouwen verdienen hun eigen brood, onafhankelijk van een man. Bovendien legt het huidige vertoog rondom prostitutie juist de nadruk op slachtofferschap.

Toch heeft Pheterson gelijk. Zonder economische transactie geen sekswerk. De antiprostitutie lobby richt haar pijlen niet op losbandige vrouwen die veel sekspartners hebben, maar alleen op hen die zich daarvoor laten betalen. Zij worden geframed als slachtoffers – van mensenhandel, van vermeend misbruik in de kindertijd, van armoede – of als kwaadaardige daders, zelf schuldig aan mensenhandel of andere vormen van uitbuiting. De mogelijkheid dat zij zelf kiezen en handelen (agency en autonomie) wordt miskend op exact al die eerder genoemde terreinen: seksuele autonomie, geografische mobiliteit, economisch initiatief en het nemen van fysiek risico.

Dat geldt ook voor niet-sekswerkers die hiervan blijken geven. Zij worden soms uitgemaakt voor man, waarmee onderstreept wordt dat dit geen zaken voor vrouwen zijn. Zelfstandigheid en mobiliteit van vrouwen worden nog steeds in twijfel getrokken: ben je niet beter af met een man, zou je wel echt alleen die reis maken?

Sekswerk wordt buiten onze maatschappij geplaatst, maar het is er natuurlijk onderdeel van. Sekswerkers zijn dochters en soms moeders, het zijn zonen en soms vaders. Het hoeren- of slettenstigma zorgt er vervolgens voor dat alle vrouwen in de maatschappij op hun plek worden gehouden. 'The menace of the whore stigma acts as a whip holding female humanity in a state of pure subordination. Until that whip loses its sting, the liberation will be check.' Zolang het slettenstigma ons onder bedwang houdt, zullen wij vrouwen niet vrij zijn.