Excuses maken is nog het lastigst, zong Elton John in de jaren zeventig. Maar dezer dagen rolt 'sorry' wel erg makkelijk van de tong. Hoe moeten we omgaan met de verontschuldiging?


Justitieminister Ferd Grapperhaus zegt sorry voor het zingen van zijn Roodkapje/Mondkapje-liedje voor de camera's. Hij wilde namelijk vrolijk zijn, maar hij was vooral toondoof. Hij jubelde toen dat we geen mondkapjes meer nodig leken te hebben — twee weken later voert een ziekenhuis in Amsterdam het mondkapje wegens oplopende besmettingscijfers weer in. Grapperhaus: sorry, sorry.

Ook minister-president Mark Rutte en Gezondheidsminister Hugo de Jonge gaan publiekelijk door het stof, omdat ze een slechte persconferentie hebben gegeven én vanwege de misrekening van het kabinet wat betreft de verregaande versoepeling van de coronamaatregelen.

Als je sorry zegt omdat je op zoek bent naar verlossing, maak je de situatie alleen maar erger.

Over naar Engeland. Daar verontschuldigt voetballer Marcus Rashford zich, naar aanleiding van het racisme dat hij over zich heen kreeg, in een roerende brief aan de natie voor het missen van een penalty in de EK-finale. Hij schrijft: 'Het enige dat ik kan zeggen is sorry.'

Nog een Engels excuusbriefje: dat van Mark Cobden (Sean Bean) die in de BBC-serie Time een gevangenisstraf van vier jaar uitzit. Stomdronken achter het stuur had hij een jongen op een fiets doodgereden. Vanaf het moment dat hij in de gevangenis arriveert, is duidelijk dat hij voor alles hunkert naar een kans om zijn excuses aan te bieden. Maar dat gaat zomaar niet. Hij mag geen brief sturen voordat de ouders van de jongen aangeven dat ze bereid zijn contact met hem te hebben.

Dit lijkt de kern van de verontschuldiging: eerst moet er ruimte ontstaan voor de dader om excuses aan te bieden. Die moet eerst het recht hebben, of misschien wel verdienen, om sorry te zeggen. Natuurlijk, hier komt het christelijk geloof bij kijken. Eerst je zonde belijden, eerst boetedoen en berouw tonen, dan pas heb je toestemming om sorry te zeggen. De bijbel staat propvol teksten hierover, bijvoorbeeld 1 Johannes 1: 9: 'Belijden we onze zonden, dan zal hij, die trouw en rechtvaardig is, ons onze zonden vergeven en ons reinigen van alle kwaad.'

Daarom stuit het ons tegen de borst wanneer iemand wel erg snel excuses wil aanbieden. Bij Rutte en De Jonge waren de excuses vooral ook goed getimed: een dag voordat de bewindslieden zich in de Kamer moesten verantwoorden voor het ondoordacht loslaten van de coronaregels. We zijn namelijk nog niet klaar voor die excuses, bovendien zitten we middenin de negatieve gevolgen van de zonde van Rutte en De Jonge: de besmettingscijfers schieten nog steeds omhoog en onze kostbare vakanties zijn in het geding. Zo kun je sorry zeggen, niet omdat je echt vergiffenis wil, maar omdat je er zelf beter van wil worden. Je eigen hachje redden, heet dat.

Bij Rashford, die aardige Engelse voetballer die een penalty heeft gemist waardoor Engeland de finale tegen Italië verloor, gebeurde dit ook. Zijn verontschuldiging tegenover het volk kwam echt over. Diepgevoeld. Maar misschien was het volk er nog niet klaar voor. De pijn en verontwaardiging waren nog te vers. Rashford had beter kunnen wachten.

Zo bezien is er misschien wel nooit een goed moment voor de verontschuldiging. En klinken de woorden van het Elton John-liedje omineus: 'It's sad, so sad/ it's a sad, sad situation/ and it's getting more absurd…'

Hoe absurd de situatie werkelijk kan worden, blijkt vooral in de serie waarin ingezetene Mark, een beschaafde leraar met een drankprobleem, onder mensonterende omstandigheden zoekt naar verlossing. Het gaat niet om zijn misdaad, het gaat erom dat hij moet lijden voordat hij het recht heeft om excuses te maken.

Zo vraagt hij aan een bewaker of die een brief van hem aan de ouders van de jongen die hij heeft doodgereden wil posten. Dat gaat niet, luidt het antwoord. De regels hier zijn: de gevangenis vraagt eerst aan de nabestaanden of die bereid zijn een brief van de dader te ontvangen. Doe dat dan, graag, zegt Mark. Even later komt het antwoord: de ouders willen Marks brief niet ontvangen.

Time laat zien dat excuses maken gedoemd is te falen wanneer dat voor eigen gewin is. Met andere woorden: als je sorry zegt omdat je op zoek bent naar verlossing, maak je de situatie alleen maar erger. Excuses hebben niets te maken met de dader. Het gaat om de pijn van het slachtoffer, om de vraag of er ruimte is voor de verontschuldiging.

Alleen boetedoening kan die ruimte scheppen. Daarom is Time, als gevangenisverhaal, zo goed: de serie, hét hoogtepunt dit jaar op het gebied van televisiedrama, toont het belang van authenticiteit in de verontschuldiging. Het lijden van Mark in de gevangenis is echt. Je leeft met hem mee: de aanrandingen, het treiteren, de eenzaamheid, de wanhoop. Door dit proces moet de schuldige heen voordat de mogelijkheid van verlossing van de schuld een optie is.

Dit maakt de publieke, politieke verontschuldiging zo tenenkrommend. Politici als Grapperhaus, Rutte en De Jonge hebben de tijd niet om te laten zien dat ze echt berouw hebben. Het te snel gemaakte excuus komt leeg over, ingestudeerd, even fake als de 'spontaniteit' waarmee Grapperhaus over 'Mondkapje' zong.

Rashfords excuus faalde ook. Als ik een Engelse supporter was, dan had ik gedacht: nee, Marcus, ik wil je brief niet lezen. De pijn van jouw falen is nog te rauw. Eerst maar eens in alle stilte op het trainingsveld gaan werken aan je traptechniek. Dag en nacht. Dán mag je mij een briefje sturen.