Een tweeënhalfuur lange, gejaagde adrenalinetrip rond de wereld – van de Italiaanse rotskust, via het drukke Mumbai, naar een zwaarbeveiligde Noorse kunstopslag – vooruit en achterwaarts door de tijd, een pompende soundtrack die alleen wordt overstemd door donderende explosies én implosies… Je krijgt behoorlijk wat over je heen, in Christopher Nolans waanzinnige sciencefiction-blockbuster Tenet. Toch bestaat de hardste dreun die de film uitdeelt uit slechts één zin.


In Tenet jaagt een naamloze Protagonist de wereld rond, op zoek naar een raadselachtige technologie waarmee de toekomst het heden onder vuur neemt. In de toekomst blijkt men wraak te willen nemen voor een ecologische ramp in hun tijd. Wanneer de Protagonist, vroeg in de film, aan een van zijn informanten vraagt of het mogelijk is om te communiceren met de toekomst, antwoordt zij: 'Dat doen we allemaal, nietwaar. E-mail, creditcards, sms-berichten. Alles wat in de archieven wordt opgenomen, spreekt rechtstreeks tot de toekomst.'

Kabam! Iets heel alledaags wordt door één opmerking compleet futuristisch. Wie een notitie maakt, of het nou op papier is of op een telefoon, geeft belangrijke informatie door aan zijn toekomstige zelf. Wie gaat studeren, hoopt later iets met die kennis te doen. Wie een moestuin aanlegt, hoopt zichzelf in de toekomst ermee te kunnen voeden.

Al ons handelen is gericht op de toekomst, of zal in ieder geval gevolgen hebben in de toekomst. Niet alleen in positieve zin. Er zijn al tal van technologieën – denk aan de opwekking van kernenergie, asbest of alles dat CO2 uitstoot – die in de toekomst desastreuze gevolgen (kunnen) hebben. Wat als de toekomst terugschiet? Nolan draait de tijd om: hij maakt van de dader slachtoffer en andersom. Waarmee hij een gedachte op scherp zet: we dragen niet alleen verantwoordelijkheid voor het heden, maar ook voor de toekomst.

Dat er onder de warme, herkenbare deken van een spectaculaire blockbuster een boodschap verborgen zit, hoeft niet te verbazen. Nolans magnum opus Inception (2010) gaat over een team van 'droominbrekers'. Zij zetten bij hun slachtoffers een droom in scène (vaak opgebouwd uit voor hen vertrouwde elementen), om vervolgens via die droom een idee in hun brein te planten.

Een krachtige techniek die veel parallellen heeft met filmmaken: de regisseur plaatst de toeschouwer in een fictieve wereld (nu vrijwillig), waarin hij of zij wordt blootgesteld aan nieuwe ideeën.

Veelgehoorde kritiek op Tenet is dat de personages eendimensionaal zijn, schaakstukken om het plot voort te drijven, zonder enige emotionele diepgang. Daarnaast zou de film te veel leunen op James Bond-clichés, en zijn sommige conversaties wel erg grotesk ('Zoals ik het begrijp, proberen we de Derde Wereldoorlog te voorkomen.' - 'Nucleaire holocaust?' 'Nee, iets ergers.'). Maar volgens mij kan dat kunstmatige karakter maar één doel dienen: duidelijk maken dat de film een metafoor is, een collectieve droom, opgebouwd uit bekende elementen om je vertrouwd te laten voelen en ondertussen iets nieuws te vertellen. In dit geval: het weefsel van de tijd tussen heden en toekomst is heel anders, veel nauwer geknoopt dan je geneigd bent om te denken.

Je krijgt behoorlijk wat over je heen, in Christopher Nolans waanzinnige sciencefiction-blockbuster Tenet. Toch bestaat de hardste dreun die de film uitdeelt uit slechts één zin.

Het inzicht dat Tenet verspreidt past in een veel bredere stroming van toekomstdenken: Jan Terlouw pleit er in verband met de klimaatcrisis al jaren voor om een lege stoel aan te schuiven bij vergaderingen, als plaats voor toekomstige generaties; bij de gesprekken over de snel toenemende staatsschuld door de coronacrisis wordt gesproken of we nu niet 'leven op de kosten van toekomstige generaties'; en de slogan van zelfs een conservatieve partij als het CDA is: 'voor een land dat we door willen geven'.

Maar nog nooit zag ik die abstracte gedachte: 'verantwoordelijkheid voor de generaties na ons', zo adembenemend in beeld gebracht.