De laatste aflevering van de HBO-serie True Detective — het derde en tot nu toe beste seizoen — wordt een dezer dagen uitgezonden. Hiermee komt een eind aan een vernietigend, inspirerend epos over herinnering, verlies en menselijk falen.

Even een aantekening uit mijn criticus-notitieboekje: 'True Detective, seizoen drie, staat op hetzelfde niveau als David Lynch' Twin Peaks, seizoen drie.'

Zo goed, inderdaad. En wel om deze reden: beide series zijn ingewikkeld, wat het hele punt is. Ze illustreren het zoeken naar betekenis in de complexiteit van het menselijk bestaan. Dat is een hachelijke bezigheid, maar het is tegelijkertijd door en door inspirerend. Zoals Jeffrey in Lynch' ándere meesterwerk, Blue Velvet, zegt: 'Ik zie iets dat altijd verborgen was. Ik ben middenin een mysterie… and it's all secret…'

Wát is er aan de hand; wat gaat er gebeuren; hoe loopt het af? Het zijn vragen die niet alleen het detectiveverhaal kenmerken. Ze leggen bloot wat ons echt drijft. We willen weten hoe het leven werkt, we willen de onzichtbare radertjes zien, het grote geheim onthullen. Dit proces is opwindend, maar ook angstwekkend. Juist deze paradox maakt fictie aantrekkelijk, vooral in de vorm van het detectiveverhaal. Maar wat nu als het antwoord de tegenstelling tussen onthullen en verhullen verder problematiseert, zoals in True Detective?

'Je doet je best en je leert hoe te leven met ambiguïteit.' Deze zin uitgesproken door agent Wayne Hays (Mahershala Ali) trof me als een mokerslag. Hoe kan dit ooit een haalbare manier zijn om te leven? Het klinkt slap, tweederangs, pathetisch zelfs. Maar het verschrikkelijke lot van de personages maakt duidelijk dat leugens, bedrog en zelfverloochening (ambiguïteit, dus) effectieve overlevingsmechanismen zijn.

Werkelijk iedereen in het verhaal loopt op zijn tandvlees, naast Hays ook zijn partner, agent Roland West (Stephen Dorff). En de mensen betrokken bij hun onderzoek: de gescheiden ouders van een gebroken gezin waarvan de tienerzoon- en dochter verdwenen zijn, en diverse betrokkenen die wel of niet iets met de verdwijningen te maken hebben.

Het onderzoek naar de verdwenen kinderen levert al gauw een lijk op: de zoon die gruwelijk aan zijn einde kwam. Naast hem vinden detectives Hays en West vreemde, van takjes gemaakte poppetjes die suggereren dat er een of ander ritueel in het spel was. (Voor de liefhebber: hiermee leggen de makers een link naar het inmiddels beroemde eerste seizoen van de serie, over de moord op een prostituee).

Tekst loopt door onder de video.

Trailer bij True Detective seizoen drie.

De setting — het Ozarkgebergte in het midden van de Verenigde Staten — versterkt de constante sfeer van geestelijke verlatenheid. Deze mensen, vooral de ouders van verloren kinderen, leven verwijderd van de moderne maatschappij. Ze zijn arm en lijken niet of nauwelijks deel uit te maken van een gemeenschap. Hoop is er niet. De moeder, een sloerie, blijkt een drugsprobleem te hebben. En de vader is misschien helemaal de vader niet. En toch: het verdriet over het verlies van de kinderen is groot. Het blijft in het midden of hun gevoel gebaseerd is op empathie of zelfhaat.

Terwijl de agenten de stukjes van de puzzel vergaren, wordt langzaam duidelijk dat ook zij niet onschuldig zijn. Het zoeken naar antwoorden verandert in een speurtocht naar de oorzaken van het eigen falen.

Hier kristalliseert zich het meesterlijke aan True Detective uit: het verhaal ontspint zich in vier tijdvakken waarin herinnering, spijt en verlies thematische ijkpunten zijn. Vele tientallen jaren na de zaak — als kijker weet je nooit wat er echt is gebeurd — proberen Hays en West zich te herinneren hoe het ook alweer zat met die verdwenen kinderen. Sterker, in aflevering zeven komt de onthulling dat de zaak nooit is opgelost. De suggestie is dat er kindermisbruik speelt. En dat Hays en West tijdens het onderzoek dingen hadden gedaan die het daglicht niet kunnen verdragen.

Zo worden Hays, inmiddels dement, en West, een alcoholist, constant achtervolgd door dat verleden. De verschillende tijdvakken worden aan elkaar gebonden door vooral Hays die op bepaalde momenten de aanwezigheid van dat verleden aanvoelt, bijna alsof zijn jongere zelf de toekomst inkijkt. En als een geest met een beschuldigende vinger wijst: dit heb je allemaal gedaan, of niet gedaan, waardoor niets werd opgelost.

Zo komt die ambiguïteit waarover Hays praat op de voorgrond. En is de visie op het leven gitzwart: we doen maar wat, we sukkelen door zonder dat er sprake is van echte verandering of een beweging naar voren. Orde kunnen we nooit scheppen; alles is vloeibaar; het bestaan is chaos, een wirwar van hier en daar, nu en toen, hoop en wanhoop.

Hoe kan het dan, vroeg ik me na aflevering zeven af, dat ik al dit duisters zo inspirerend vind? Waar zit 'm de schoonheid dan in?

Misschien is het antwoord ook niet eenduidig. Het heeft te maken met het inleven in wat deze vernielde mensen overkomt, met momenten van herkenning die 'plezier' verschaffen. Maar dat leven met ambiguïteit: is dat dan de oplossing? Meegaan met de nuance (wat zoiets betekent als: liegen en bedriegen ter wille van overleving). Het klinkt niet aantrekkelijk. Maar de titel zegt het al: true crime, dit is de waarheid, dit is hoe de dingen werken in een mensenleven.