In de nieuwe Franse film Mademoiselle de Joncquières, naar een verhaal van de Verlichtingsschrijver- en filosoof Denis Diderot, is een man zo verliefd op zichzelf dat hij de wraak van een vrouw, die hij afwijst, niet ziet aankomen. Dat loopt slecht af voor hem.

'Als niemand de mannen corrigeert, hoe wordt de samenleving dan ooit beter?' Dat is de vraag die Madame de la Pommeraye stelt. Maar ze verlangt vooral géén antwoord, waarmee de apocalyptische consequenties van haar woorden, uitgesproken met een glimlach die speelt om haar onweerstaanbaar mooie mondhoeken, compleet zijn.

We zijn in Frankrijk ten tijde van Lodewijk XV, halverwege de achttiende eeuw. De madame heeft de mannen afgezworen — geen liefde meer voor haar. In haar kasteel woont ze alleen. Ze is gelukkig. Vaak zijn er feestjes. Met de Markies die dikwijls op bezoek komt, kan ze fijne gesprekken voeren, ja, over de liefde. En dan — daar heb je hem al, die glimlach — legt ze uit dat haar hart voor haar is en voor haar alleen.

De Markies des Arcis is een man. Baard. Stoere, stijlvolle kleding. Rijk. Graag geziene gast op feestjes in Parijs. Een dandy die het veroveren van vrouwen meer als een vorm van goede manieren ziet dan als een uiting van liefde of begeerte. Een vrouw versieren is nu eenmaal iets wat je doet, als man, in die societykringen. Aanvankelijk respecteert de Markies de vriendschap van Madame de la Pommeraye. De lange gesprekken die hij met haar voert, die vanzelfsprekend over hém gaan, vindt hij plezierig. Maar ja, dan gaat het toch kriebelen en voor we het weten is het van: 'Oh Madame, ik heb in jou de eeuwige liefde gevonden.'

Dán laat Madame de la Pommeraye haar echte gezicht zien: ze bloost. De liefdesverklaring van de Markies des Arcis gelooft ze. Al die tijd was zij zo verliefd geweest op hem. Nu hij eerlijk is tegenover haar, laat ze haar verdediging vallen en geeft ze zich aan hem. Een tijdje lang gaat het goed.

Op een dag is het van: 'Oh Madame, voel je je net als ik?' Zij: 'Maar natuurlijk, mijn lieve Markies!' Hij: 'Gelukkig! Want het is zo zonde als twee mensen bij elkaar blijven wanneer de liefde over is. Nietwaar.' Madame de la Pommeraye lijkt het hartgrondig met hem eens te zijn. Lijkt.

Ze blijven vrienden. Hij komt net als voorheen vaak op bezoek. Dan gaan ze weer wandelen in het prachtige park. Praten over de nieuwtjes uit Parijs. Opeens ziet hij haar lopen. Een verschijning: Mademoiselle de Joncquières! Niet ouder dan zeventien. Grote ogen, prachtige mond, leliewitte hals. De Markies: 'Madame, ik ben verliefd. Je móét mij aan haar voorstellen!' Madame: 'Maar natuurlijk, mijn beste Markies.' Ze glimlacht.

Zo begint het — de wraak van Madame de la Pommeraye. Het nieuwe object van de begeerte van de Markies is een jonge vrouw met een duister verleden. Maar dat weet hij niet; dat weet alleen Madame de la Pommeraye. En als dit verhaal afloopt, dan is er van de Markies des Arcis en zijn wereldje van giftige mannelijkheid niets meer over. Hij is, meent Madame de la Pommeraye, gecorrigeerd. Zulke mannen kunnen we niet gebruiken.

Maar haar slinkse, oh zo slechte manipulatie van zowel de jonge vrouw als de man die haar durfde af te wijzen doet de vraag rijzen of wraak uiteindelijk ergens goed voor is. Neem die andere, wrekende vrouw uit ongeveer hetzelfde tijdperk, de Markiezin de Merteuil in de brievenroman Les Liaisons dangereuses van Pierre Choderlos de Laclos. Ook die maakt een man kapot die haar afwijst.

In Mademoiselle de Joncquières wordt de wraakactie van Madame de la Pommeraye een soort moreel statement. De mannen in haar wereld — en daarmee ook in die van ons; deze film is immers van nu — verzieken de samenleving met hun narcisme. Het mooiste in het verhaal is dat de Markies zo blind is, zo zelfingenomen, dat hij nooit doorheeft dat de liefde van Madame de la Pommeraye echt is. Dát is zijn zonde. Daarom is haar wraak bedoeld om hem, en ons, een les te leren.

Toch vraag ik me af wat er dan van háár overblijft. Kan het zijn dat haar liefde voor hem tijdens haar wraakactie helemaal weg is? Dat zou te oppervlakkig zijn. Wat dit betreft kan ik makkelijker meegaan met de tragiek van de Markiezin de Merteuil die weliswaar wraak neemt, maar die daar ook zelf slachtoffer van wordt. Haar ontmaskering, verbeeldt in een prachtige scène in Dangerous Liaisons, Stephen Frears' verfilming van De Laclos uit 1988, is treffend. De markiezin (Glenn Close) verwijdert voor de spiegel haar make-up: een pijnlijk proces dat het einde van het strategische wraakspel toont. En dat is zelfvernietiging.

Mademoiselle de Joncquières is nu te zien in de filmtheaters.