De dood van Rutger Hauer treft ons des te meer, omdat zijn beste film, Blade Runner (1982), ons diep raakt, vooral het moment waarop zijn personage, Roy Batty, een Nexus 6 met modelnummer N6MAA10816, zijn laatste adem uitblaast. Maar wat wilde Hauer, die de scène tijdens het draaien qua tekst én spel naar zijn hand zette, precies zeggen met deze verbeelding van leven en dood?

Zoals iedereen weet gaat Ridley Scotts film, gebaseerd op Philip K. Dicks roman Do Androids Dream of Electric Sheep? uit 1968, over premiejager Rick Deckard (Harrison Ford) die de opdracht krijgt een aantal losgeslagen Nexus-6'en te elimineren. Die vormen een gevaar, omdat ze niet meer te controleren zijn. De leider van het groepje is Roy Batty, een 'man' − dat wil zeggen replicant of artificieel mens, met een even imposant lichaam als een geniaal brein.

Veel actievol gedoe, en dan zijn we op dat dak in de stromende regen: de finale confrontatie tussen Deckard en Batty. De laatste is aan de winnende hand, hoe kan het ook anders. Als Deckard tijdens het knokken met de replicant bijna van het dak valt, wat hem fataal zou zijn, redt Batty hem door op het laatste moment zijn arm vast te pakken en weer naar boven te trekken. Dan volgt die beroemde speech, een van de meest indringende en mooiste uit de filmgeschiedenis:

'I've seen things you people wouldn't believe. Attack ships on fire off the shoulder of Orion. I watched C-beams glitter in the dark near the Tannhäuser Gate. All those moments will be lost in time, like tears in rain. Time to die.'

Nooit heb ik de moeite gedaan om 'Tannhäuser' te researchen; het deed er niet toe, dacht ik. Zal wel scifi-mumbojumbo van hetzelfde soort zijn als 'C-beams' Totdat mijn jongste zoon, Victor, op een avond thuiskomt na een bezoek van zijn cultuurclubje op school aan de Stopera. En aan mij vroeg: 'Is de Tannhäuser uit de opera die we hebben gezien dezelfde als die in 'Tannhäuser Gate'?'

Maar natuurlijk: in Wagners opera is het personage uit de titel een zanger verbannen uit een kunstenaarskring en daarmee ook van de wereld van mensen. Hij leeft vervolgens samen met de goddelijke Venus in een betoverende omgeving. De kwestie van verlossing — het redden van Tannhäusers ziel — vormt de belangrijkste verhaallijn.

In zijn autobiografie, All Those Moments (2007), beschrijft Hauer hoe hij een paar uur voor het draaien van de laatste scène van Blade Runner de tekst van zijn personage herschreef. Hij schrapte dertig regels en voegde er een aan toe: 'All those moments will be lost in time, like tears in rain.' Onduidelijk is of ook 'time to die' van zijn hand is, maar die woorden raken wel de kern. Hauer: 'Ridley (de regisseur) en ik waren het erover eens dat sterven betekent: als de batterijen op zijn, zijn ze op […] Iedereen gaat dood voordat die er klaar voor is, ook Roy Batty.'

Toch gebeurt er in de scène véél meer. Daarom raakt de dood van Batty ons zo. Zijn laatste daad is er een van tederheid en compassie, uitgevoerd door een mens die geen recht heeft mens te zijn. Doordat hij dat toch wordt, door Deckards leven te redden, krijgt hij zoals Wagners dichter verlossing. Ook zien we een witte duif die de donkere nacht invliegt op het moment van Batty's dood. Dit is nog een idee van Hauer zelf. Hij wilde Batty een metgezel geven als bron van troost. De duif verbeeldt de ziel die het lichaam verlaat.

Wat wilde Rutger Hauer, die de scène tijdens het draaien naar zijn hand zette, precies zeggen met deze verbeelding van leven en dood?

Terwijl ik Hauers autobiografie lees, krijg ik een beter idee van waarom hij (en deze scène) ons zo raken. Blade Runner heeft een bepaalde suikerzoete kwaliteit, ja, ook Hauers tekst. Moments lost in time. Like tears in rain. Je kunt er niet omheen: nuchter beschouwd zijn dit clichés. Maar de Italiaanse filosoof Umberto Eco leerde ons hoe je hiermee moet omgaan: 'Two clichés make us laugh. A thousand clichés move us.'

Misschien heeft Hauer iets essentieels te pakken gekregen toen hij die teksten schreef; misschien voelde hij ergens aan dat er geen groter cliché in een menselijk leven is dan de dood.

Natuurlijk, de echte grootsheid van de scène ligt in het feit dat Batty een fake mens is totdat hij doodgaat en daarmee echt wordt. En hierin, dat de toeschouwers van dit spektakel — premiejager Deckard en wij, kijkers — 'mensen' zijn die vooral echte mensen willen zijn. Zo krijgen we precies hetzelfde inzicht in de aard van het oneindige (I've seen things you people wouldn't believe) als dat van de stervende.

Daarom raakt de dood van Roy Batty ons zo. Dankzij de daden en de woorden van die N6MAA10816 — Rutger Hauer — veranderen we tijdens het kijken, zodat we kunnen geloven in onvoorstelbare dingen. Hierin vinden we onze eigen verlossing. En zijn we: echt.

Op 3 augustus vertoont Eye Filmmuseum de film Spetters (1980) van Paul Verhoeven ter herinnering aan Rutger Hauer (1941 - 2019).