Het grote probleem met de liefde, zoals blijkt in Noah Baumbachs film Marriage Story, is de corrumperende werking van tijd. Gevolg: echtscheiding. Maar het kan ook anders, laat weer een ander verhaal zien: Yasujiro Ozu's jaren vijftig klassieker Tokyo Story.


Op social media lees ik iets leuks, geschreven door iemand die 'het stuk ook daadwerkelijk heeft gelezen', namelijk: 'Romeo & Julia is het verhaal van twee tieners die in vijf dagen verliefd worden op elkaar waarna er zes doden vallen, waaronder de minnaars in kwestie.' Het treft mij, dat is waar ook: vijf dagen! En zo'n grote liefde. Kan dat? Ja, hoe korter, hoe beter, lijkt het wel in Shakespeare's tragedie. De grote, romantische liefde kan kennelijk moeilijk tegen het onverbiddelijke voortschrijden van tijd.

Dan Marriage Story. In deze film gaan mensen kapot aan het probleem van hoe het toch kan dat de grote, romantische liefde zelden (nooit?) blijvend is. Dat is een essentiële vraag die wellicht verklaart waarom we geen genoeg van deze film kunnen krijgen. Immers, het kijken ernaar is een martelgang, maar ik durf te wedden dat de meters bij Netflix in de komende weken — nota bene tijdens de kerstdagen — roodgloeiend staan vanwege alle kijkers. Bovendien gooit het werk van regisseur Noah Baumbach hoge ogen tijdens de Golden Globes in januari: Marriage Story staat maar liefst zes keer genomineerd.

Marriage Story. Is het een liefdesverhaal? Je zou het haast denken, te oordelen naar het eerste halfuur waarin vader Charlie (Adam Driver) en moeder Nicole (Scarlett Johansson) het bordspelletje Monopoly spelen met Henry (Azhy Robertson), hun zoontje van een jaar of tien. Plaats van handeling is een fijn appartement in Brooklyn. Want dit zijn fijne mensen: Charlie is toneelregisseur van experimentele stukken en Nicole is zijn leading lady.

De eerste tekenen van de komende tragedie zijn er al. Charlie en Nicole voeren een stuk over Elektra op, de dochter in de Griekse Oresteia-tragedie, en er bestaan werkelijk géén ander verhaal over een gezin dat zo verschrikkelijk kapot gaat als dat van Agamemnon en Klytaemnestra en hun kinderen Orestes en Elektra.

Bij Charlie en Nicole zien we hoe de kleine dingetjes haast ongemerkt gaan irriteren. Hij doet het licht uit als Nicole nog zit te lezen, zij speelt Monopoly alsof haar leven ervan afhangt. Dan zien we dat de problemen veel dieper liggen, vooral bij Nicole. Zij merkt dat ze in haar relatie met Charlie nooit de gelegenheid krijgt zichzelf te zijn. Of haar eigen potentieel echt te verwezenlijken. Gevolg: echtscheiding.

Waarbij ik denk: wacht even. Hoezo zijn al deze dingen 'opeens' onderwerp van gesprek in jullie relatie? Het zijn toch allemaal dingen die je véél eerder van elkaar had kunnen weten, ook toen het vuur van de grote romantische liefde nog hoog brandde?

Tijd — daar gaat het om. Vijf dagen in Romeo & Julia. Geen seconde langer. De beroemde geliefden van Verona. We kunnen ons hen niet voorstellen als een Charlie en Nicole: jaren getrouwd, met een kind. En dan onvermijdelijk, de irritatietjes en de echtscheiding. Hoe wapen je je tegen de corrumperende werking van tijd als het gaat om de grote romantische liefde?

Voor een filmcollege dat ik geef kijk ik ieder jaar een aantal Japanse films terug, onder meer die van Yasujiro Ozu, vooral het grote, klassieke Tokyo Story (1953). Hierin staat het Japanse idee van mono no aware centraal. Oftewel, de 'pathos der dingen', specifiek de wijze waarop alles tijdelijk is.

Ozu's verhaal gaat over een bejaard echtpaar (járen getrouwd, een eeuwigheid). Ze bezoeken hun kinderen in Tokyo en vervolgens merken ze dat die geen tijd voor hen hebben. Slechts een schoondochter die haar man (en zoon van het echtpaar) in de oorlog kwijt is geraakt geeft aandacht aan het echtpaar. Samen komen schoondochter en echtpaar tot een besef dat berusting bij de vergankelijkheid van alles — een acceptatie van de tijdelijkheid van schoonheid — de basis van het leven vormt. Dat biedt alledrie de kans door te gaan met het leven.

Terug naar Marriage Story. Géén mono no aware in dit verhaal. Misschien is dit juist de reden waarom de film ons zo raakt: we zijn gefascineerd door de strijd tussen Charlie en Nicole. Een herkenbare strijd: ze verzetten zich allebei tegen het idee dat hun liefde tijdelijk is, was, dat de grootsheid van de romantiek juist in die voorbijgaande aard ervan ligt.

Tijdloze, romantische liefde is binnen bereik voor wie openstaat voor zowel de schoonheid als de tragedie van vergankelijkheid.

Het is voor ons, moderne westerse mensen, onmogelijk mee te gaan in het idee van tijdelijkheid. Onze passie is meer gelegen in de kortstondige, vurige elementen van tragedie (Shakespeare, de oude Grieken) dan in langzame verhalen (Ozu) waarin vergankelijkheid inderdaad grote schoonheid bevat. Het is net alsof wij niet met dit idee kunnen meegaan. We wentelen ons liever in ellende, in uitzichtloosheid, in het belachelijke sprookje dat Charlie en Nicole ondanks alles toch van elkaar zullen blijven houden, tot in eeuwigheid.

Ja, dat is prachtig: het drama van woede en pijn. De tragedie van Charlie, Nicole en Henry biedt ons een visie op onze eigen tragiek. Maar voor een vervolg moeten we ergens anders zijn: bij Ozu en mono no aware. En zijn verhaal waarin het bewijs wordt geleverd dat de tijdloze, romantische liefde toch echt binnen bereik is voor wie openstaat voor zowel de schoonheid als de tragedie van vergankelijkheid.