Dit is bizar genoeg de favoriete film van Donald Trump

Orson Welles' klassieker Citizen Kane (1941) is de favoriete film van de Amerikaanse president Donald Trump. Maar wat zegt dit verhaal van machtswellust en zelfverheerlijking over Trump, over zijn eigen opkomst en mogelijke ondergang? Een brandende vraag nu het politieke schouwspel in Amerika een hoogtepunt bereikt met openbare verhoren in het Huis van Afgevaardigden, die kunnen leiden tot het afzetten van de president.

Citizen Kane vertelt het verhaal van de megalomane Charles Foster Kane (Orson Welles) die ondanks zijn eenvoudige komaf een krantenimperium opbouwt, waarna hij mentaal ten onder gaat vanwege zijn onvermogen in het reine te komen met zijn verleden.

Het verhaal is gebaseerd op het leven van William Randolph Hearst (1863-1951), een invloedrijke krantenmagnaat uit de eerste helft van de twintigste eeuw. Trump heeft herhaaldelijk gezegd dat Welles' versie van deze geschiedenis zijn favoriete film aller tijden is.

Dat laatste is eigenlijk vanzelfsprekend, want tussen Trump en Kane (en Hearst) zit er weinig licht. Op politico.com stelt Benjamin Hufbauer, hoogleraar aan de Universiteit van Louisville, dat 'Citizen Trump' een type personage vormt dat diep geworteld is in de Amerikaanse culturele geschiedenis. 'Hij is de narcistische, vergarende magnaat die, in de woorden van Orson Welles zelf, 'zijn eigen wil aan een land wil opleggen, wat uiteindelijk slechts nog een daad van zelfverheerlijking is'.'

Hufbauer wijst op de visie van Kane's beste vriend, Jedediah Leland (Joseph Cotten), die ergens aan het begin van de film zegt: 'Volgens mij was er nog nooit iemand met zoveel meningen. Maar hij geloofde nergens in behalve in Charlie Kane. Hij had nooit een overtuiging in zijn leven, behalve 'Charlie Kane'.'

Natuurlijk, dit is Trump ten voeten uit. Maar de vraag is: ziet Trump dan niet in dat Citizen Kane een waarschuwing tegen mensen zoals hij is, dat de film een veroordeling is van de narcistische magnaat die zo prevaleert in de Amerikaanse politieke en culturele geschiedenis? Is hij dan blind? Of dom?

'Je leert in Citizen Kane dat rijkdom misschien niet alles is. Hij had rijkdom, maar hij kon geen geluk vinden,' zegt Trump in een interview uit 2016. Dat lijkt een redelijke interpretatie van de film, maar schijn bedriegt, of in dit geval: de vertaling is misleidend. Hier is wat Trump letterlijk zegt: 'I think you learn in Kane that maybe wealth isn't everything, because he had the wealth but he didn't have the happiness.'

Let op het gebruik van 'have': alsof geluk iets is dat je kunt bezitten, zoals het enorme paleis Xanadu in Florida waar Kane al zijn schatten vergaart en waar hij uiteindelijk eenzaam sterft terwijl hij het mysterieuze woord 'Rosebud' fluistert.

Dat is nu juist het punt: geluk is niet een bezit, maar een constant ontwijkend 'iets'. Dan luidt de vraag, hoe vind je geluk? In het verlengde hiervan: hoe vindt iemand zoals Trump/Kane geluk? Vervolgens: is de afwezigheid van 'geluk' de kern van het probleem?

Om te beginnen kun je gerust stellen dat beide figuren mensen zijn met narcistische gedragsstoornissen. Empathie met anderen hebben ze niet of nauwelijks. Het gaat alleen om het eigen ik. Neem de vrouwen in het leven van Kane. Eerst trouwt hij met Emily, een echte 'dame met een hart van goud', maar daarna valt hij voor Susan, een zangeresje zonder talent. Deze Susan volgt Kane goedgelovig als hij zegt dat hij van haar houdt en dat hij haar beroemd gaat maken. Wat Kane in werkelijkheid wil: Susan gebruiken als kanaal om weer contact maken met de staat van onschuld die hij kende in zijn jeugd.

Een schitterend moment in de film komt als Welles het mislukte huwelijk van Charles en Emily uitbeeldt. Dit is ook Trump opgevallen. Gevraagd over wat Kane's probleem dan was, zegt Trump: 'Hij had een andere vrouw moeten nemen.' Bespottelijk, natuurlijk.

In werkelijkheid is Kane's probleem dat zijn geluk hem werd ontnomen toen zijn moeder hem op jonge leeftijd uit huis plaatste, zogenaamd om een betere opvoeding te krijgen, maar vooral zodat zij en Kane's vader kunnen profiteren van een fortuin uit een erfenis. Later blijkt dat al dat geld Kane succesvol maakte, maar dat hij nooit het geluk dat hij als kind kende terug kon vinden.

Hierover zegt Trump: 'There was a great rise in Citizen Kane and there was a modest fall.'

Ook dit is nonsense. Want de val van Kane is vele malen erger dan zijn opkomst. 'Rosebud', het woord op de achterkant van zijn houten slee, symboliseert het geluk dat Charlie ooit kende en de staat van onschuld waarin hij als kind verkeerde (zie ook de sneeuw waarin hij speelde).

Dit zijn allemaal dingen die je nooit kunt bezitten. Maar ironisch genoeg kun je ze wel kwijtraken. Op het moment dat Charlie gedwongen werd zijn geliefde slee achter te laten en zijn ouderlijke huis te verlaten, raakt hij zijn ware aard kwijt. Charlie, het spelende kind, werd kapot gemaakt. En wel door geld, materieel bezit en later de honger naar status en macht.

Zo bezien is Citizen Kane helemaal geen mysterieuze film en bevat het beeld van de stervende Kane, het woord Rosebud fluisterend, geen geheimen. In werkelijkheid vertelt het werk ons onverminderd dat we, wat er ook gebeurt, moeten leven naar onze aard, en dat we alle geluk die we kunnen vinden moeten koesteren alsof het de grootste rijkdom ooit is.

Citizen Kane zal in de komende weken en maanden telkens bewust en onbewust voorbijkomen naarmate de impeachment-hoorzittingen in het Huis van Afgevaardigden vorderen. Of Trump dan ook een Rosebud-moment zal hebben — wat zou hij gaan fluisteren? — moet maar blijken.