De schitterende nieuwe Zweedse film Gräns is een modern sprookje waarin de gruwelijkheden van de mens op de voorgrond komen. Als gepaste reactie op alle wreedheid is wraak in het verhaal een reële mogelijkheid. Maar daarmee is de éigen onmenselijkheid een feit.

Dit artikel bevat een minder belangrijke spoiler die evenwel niets vertelt over wat er echt in het verhaal aan de hand is.

Je hoeft maar de kranten te lezen om het met Vore eens te zijn: mensen zijn 'walgelijke, verdorven wezens, parasieten die alles op de aarde uitwissen'. En toch, denk je dan, zo erg is het ook weer niet. In de meeste mensen is er immers genoeg goedheid te vinden. Dan nog, zou Vore zeggen, iedere dag komen onuitsprekelijke daden in het nieuws gepleegd door wezens die eruitzien als mensen.

Een lastige kwestie. Misschien is dat het hele punt van wat Vore zegt: hoe rijm je menselijkheid met wreedheid?

Neem kinderporno. Geen misdaad kan erger zijn. Wie ooit zulke beelden heeft gezien — in mijn vorige carrière als misdaadverslaggever zag ik zulke beelden — loopt het gevaar alle vertrouwen in mensen kwijt te raken. En zich bij Vore te voegen. Juist in Vore's verhaal — de film Gräns van de Iraans-Zweedse regisseur Ali Abbasi — speelt kinderporno een belangrijke rol.

De film begint niet met hem, maar met Tina, een vrouw met een bijzonder uiterlijk. Ze is 'lelijk' (aardig kun je het niet zeggen): wild haar, grote neus, dik voorhoofd, opvallende, vooruitstekende tanden met scherpe randjes.

Tina werkt als douanepolitieagent op de grens tussen Zweden en Denemarken waar iedere dag veerboten arriveren. Haar taak is het controleren van smokkelactiviteiten, wat ze bijzonder goed uitvoert dankzij haar empathische reukvermogen. Ze is er namelijk toe in staat te ruiken wat mensen voelen: emoties zoals angst of schaamte.

Tekst loopt door onder de video.

Trailer Gräns (Border) (2018) van regisseur Ali Abbasi.

Op een dag pikt ze er een passagier uit die een geheugenkaart met kinderporno erop in zijn telefoon heeft.

Even later ontmoet ze Vore, een man die opvallend genoeg precies dezelfde gezichtskenmerken heeft als zij. Ze ruikt bij hem dat er iets niet klopt, maar wanneer haar collega's zijn tas doorzoeken, vinden ze niets illegaals. Wel heeft hij vreemde voorwerpen bij zich, onder meer een zelfgemaakt apparaat waarmee hij wormen of maden kweekt.

Omdat Tina aanvoelt dat Vore bijzonder is, dat hij zoals zij is, nodigt ze hem uit in het gastenverblijf bij haar huis in het bos te komen wonen. Daar ontdekt ze dat ze nog meer met hem gemeen heeft, vooral een vreemde band met de natuur: allebei kunnen ze met dieren communiceren.

Het verhaal wordt nog intrigerender wanneer Tina de politie helpt een kinderporno-netwerk op te rollen (het resultaat van de arrestatie van de man met de geheugenkaart). Dan blijkt dat uitgerekend Vore bij deze zaak betrokken is. En komt Tina voor een keuze te staan. Haar gevoel voor Vore is ontegenzeggelijk echt, maar haar morele kompas is secuur. Hoe moet zij op de onthullingen reageren? Als mens?

Het verhaal van Gräns zit propvol verrassingen. Dat Tina en Vore anders zijn dan gewone mensen, alleen al door hun bijzondere lichamelijke kenmerken, is duidelijk voor wie naar de affiche van de film kijkt. Wat dit precies inhoudt, vertel ik hier niet. Het punt is dat ze ons door hun andersheid een spiegel voorhouden. 'Mensen zijn bang voor ons,' zegt Vore tegen Tina, 'ze weten dat er wraak zal komen.'

Hiermee schetst hij zijn haat voor de mensen. En wie geeft hem ongelijk? Mensen zijn verdorven (zie het fenomeen kinderporno). Ze zijn parasieten die alles wat puur en onschuldig is vernietigen. En toch kan Tina niet met hem mee in zijn reactionaire denken. Wraak? Is dat een optie?

Dit verhaal confronteert ons met de tegenstelling tussen onschuld en corruptie. En met de complexiteit van de clash tussen deze twee polen. Want in de natuur, waar Vore en Tina alleen zwemmend in de rivier of naakt rennend tussen groene bomen de ultieme vrijheid vinden, schuilt eveneens verdorvenheid. En in de mensenwereld is wel degelijk onschuld en integriteit te vinden: het politieonderzoek door eerlijke agenten leidt tot arrestaties.

Eenduidig is Gräns niet — hierin ligt het meesterlijke van de film. Een antwoord op de vraag hoe we op wreedheid zouden moeten reageren (wraak is een reële optie, volgens Vore) komt er niet, behalve in de gedaante van Tina, de afzichtelijke vrouw die álles voelt, die precies weet welke emoties mensen hebben, óók de monsters onder ons. En dan zegt: 'Waar wreedheid goed voor is, begrijp ik niet.'

Wat dat haar maakt, precies, zien we in de film. Voor nu: Tina is géén mens. Maar toch ook weer wel, ze is méér mens dan wij, ze is zoals wij zouden moeten zijn. Nog een keer: aan wreedheid hebben we niets, zo leren we bij deze bijzondere 'vrouw'.

Gräns draait vanaf 7 november in de bioscoop.