Zo ziet de wereld eruit nadat nazi-Duitsland de oorlog heeft gewonnen

Mensen die bang zijn voor spoilers: lees eerst dit artikel over de wetenschappelijk bewezen verbetering van de kijkervaring na spoilers, en kom dan terug om deze mild-spoilerende column te lezen.

***

Afgelopen weekend keek ik in een keer de twee seizoenen van de razend spannende serie The Man in the High Castle. De serie speelt zich af in een alternatieve werkelijkheid, waar de Tweede Wereldoorlog is gewonnen door de Axis, nadat de Duitsers de eerste atoombom op Washington DC hebben gegooid. De Allies zijn kort daarop gecapituleerd en Amerika is opgedeeld in de Pacific States of America voor de Japanners en het Greater Nazi Reich voor de Duitsers.

De tekst loopt verder onder de video.

Trailer van The Man in the High Castle.

De premisse is nogal fantastisch, maar dat kan de confronterende parallellen met onze werkelijkheid niet verhullen.

De 'alternatieve' realiteit waarbinnen de serie zich afspeelt is precies zo dystopisch als je zou verwachten. In de Pacific States zijn niet-Japanners tweederangs burgers en regeert de wrede Kempeitai met ijzeren vuist.

Nergens in de vele keren dat de aarde bijna verandert in een nucleaire vuilnisbelt, hebben de generaals van beide kanten het over (burger)slachtoffers, behalve dan wanneer het over hun eigen bevolking gaat. Sterker nog, de vraag hoeveel doden er aan de andere kant vallen komt vooral voorbij wanneer er plannen worden gesmeed om de tegenpartij zo hard mogelijk te raken.

Himmler noemt het verlies van honderdduizenden Amerikaanse levens 'acceptabele verliezen'. Want welke nazi interesseert zich voor Amerikaanse burgers? Als het Reich maar duizend jaar blijft voortbestaan.

De meedogenloze Japanse generaal Onoda geeft bevel tot het verstoppen van verrijkt uranium in stadsbussen, zodat de nazi's niet te weten komen dat de Pacific States een kernwapen bouwen. Alleen de zachtmoedige Minister van Handel Tagomi maakt bezwaar, aangezien deze methode vooral vrouwen en kinderen blootstelt aan dodelijke straling. Onoda werpt simpelweg tegen: 'Amerikaanse vrouwen en kinderen, geen Japanse.' Want wie interesseert zich voor Amerikaanse vrouwen en kinderen? Als Japan maar wint.

De tekst gaat verder onder de foto.

(Foto: still uit de serie The Man in the High Castle, Amazone Prime.)

Hier is de serie het ijzingwekkendst, want deze manier van denken is veelvuldig terug te vinden in onze eigen geschiedenisboeken.

In onze eigen geschiedenis was Oppenheimer, de natuurkundige die het Manhattan Project overzag, geschrokken van de verwoesting die De Bom kon aanrichten. Dit betekende echter niet dat hij ook geschrokken was van wat zijn project had aangericht onder de Japanse bevolking die de schade ondervond.

Oppenheimer was alleen ongerust over de mogelijke consequenties van nucleaire oorlogsvoering voor Amerika en andere 'beschaafde' landen. Wie interesseert zich voor onschuldige Japanners? Als Amerika maar wint.

John von Neumann, zonder twijfel een van de allerslimste mensen die ooit hebben geleefd, berekende enthousiast op welke hoogte de bommen het best tot ontploffing gebracht konden worden voor maximale destructie. Het gevolg van die bijdrage heeft hem volstrekt niet afgeschrikt. In 1950 merkte hij op: 'Als je zegt, waarom bombarderen we de Sovjets niet morgen dan vraag ik, waarom niet vandaag? Als je zegt vandaag om vijf uur, dan vraag ik waarom niet om een uur?' Wie kan die paar miljoen communisten wat schelen? Als de Amerikaanse manier van leven maar veilig is.

De extreem anti-communistische Neuman klonk verdacht veel als de communisten zoals gekarakteriseerd door de Franse filosoof Albert Camus: 'Vanuit het Marxistische perspectief bekeken zijn honderdduizend doden een kleine prijs voor het geluk van honderden miljoenen.'

Niet alle betrokkenen waren zo onaangedaan door de verwoesting waaraan ze hadden meegeholpen. Toch ging het berouw onder de wetenschappers volgens historicus Paul Ham niet echt diep:

'Veel van deze berouwvolle wetenschappers hadden maar wat graag de bom op Duitsland gegooid — dit werpt een schaduw over de consistentie van hun morele bezwaren: waren ze tegen nucleaire destructie van onschuldige burgers, of alleen de niet-Duitse? Waren hun principes absoluut of relatief?'

In plaats van zich af te vragen of ze te maken hebben met een goed persoon, vragen ook in The Man in the High Castle de meeste karakters zich slechts af aan 'welke kant' iemand staat. Het verzet probeert de heldin van het verhaal zelfs om te brengen, omdat haar vertrouwen in individuen over ideologieën het onduidelijk maakt aan welke kant ze staat.

Levens die geen duidelijk nut hebben binnen een politieke ideologie zijn waardeloos. Dit geldt in gelijke mate voor het Verzet, de Japanners en de nazi's. Als een pion zich niet verplaatst volgens de regels van het willekeurige spel, wordt hij vernietigd. Nog het eerst door zijn 'kameraden'.

Het kantelpunt van de serie komt als Juliana wordt gedwongen te beslissen of het moreel gerechtvaardigd is om een onschuldig kind op te offeren om een nazikopstuk ten val te brengen. Het verzet denkt van wel, Juliana van niet. De discussie tussen de twee illustreert het fundamentele probleem van de eenzijdige moraal die door alle partijen wordt toegepast: het laat geen ruimte voor onderlinge menselijkheid.

Juliana smeekt: 'Hij is maar een jongen!', waarop de verzetsman antwoort: 'Een nazi jongen.' Want wie die goed bij zijn verstand is maakt zich druk om een nazi-kind als het verzet wint? Wie rouwt er om de kleine kans dat dit individu een betekenisvol leven had kunnen leiden als zijn dood je dichter bij Utopia brengt?

Wanneer Juliana zijn antwoord hoort, zakt ze van wanhoop in elkaar. 'Je klinkt precies zoals zij', zijn haar laatste woorden, voordat ze een daad verricht die de nucleaire Holocaust op het nippertje afwendt.

Op dat moment realiseerde ze zich dat het afschuwelijkste aan iedere ideologie niet de doelen zijn, maar de middelen. Dat een Utopie die de rechten van de kleinste minderheid niet respecteert, zelf ook geen respect verdient. Alleen iemand die zich dat besefte kon de wereld redden.