Hoe filosofen de ondergang van de aarde in gang zetten

'Als kind hield ik ervan te fantaseren dat ik een komkommer was.' De debuutroman Het tegenovergestelde van een mens van dichter Lieke Marsman opent met dit merkwaardige gedachtenexperiment. Kun je je inleven in iets dat zelf geen gevoel heeft?

Deze vraag is in Marsmans boek, dat snel schakelt tussen elementen van fictie, essay en poëzie, niet zomaar een absurde kinderlijke gedachtenkronkel, maar de filosofische grondtoon van het verhaal. De hoofdpersoon - Ida, 29 jaar oud - is klimaatwetenschapper en worstelt met de vraag waarom we zo weinig aan de opwarmende aarde doen. Is het omdat we geen empathie kunnen opbrengen voor iets dat zelf geen gevoel heeft? Waarom denken we dat de aarde gevoelloos draait?

Filosofen die bepalend zijn voor ons moderne wereldbeeld hebben het fundament voor de wereld gelegd bij de manier waarop wij mensen die kennen: in de moderniteit draait de wereld om ons. Dat heeft gezorgd voor een nieuw soort eenzaamheid, die van de mensheid als geheel.

'We kunnen er niet tegen dat er niemand iets terugzegt, dat we nog altijd geen dieren hebben horen praten', schrijft Marsman. 'Zelfs de hemel is leeg. En dus zetten we ons af door al die zwijgende natuur om ons heen te vernietigen, als een wanhopige geliefde die maar niet wordt terug ge-sms't en het in het café op een zuipen zet.'

Inderdaad, als we de natuur geen intrinsieke waarde kunnen toekennen, krijgen klimaatverdragen de status van overbodige etiquette. Waarom zouden we ons netjes gedragen tegenover een 'gastvrouw' die niets voelt? 'Het water voelt niet dat het warmer wordt, de ijsberen weten niet dat ze voort willen bestaan, gletsjers hebben geen agenda', vat Marsman het standpunt samen van mensen die het niet erg vinden dat de natuur om ons heen verdwijnt. 'Wij wel, dus hebben wij voorrang.'

Tekst loopt door onder de foto.

Smeltend ijs (foto: Roxanne Desgagnes).

In haar essayistische proza-poëzie geeft Marsman een stem aan de verlatenheid van de mensheid, die we misschien wel in onze eigen wijsheid over onszelf hebben afgeroepen.

Ze laat je op een andere manier kijken naar de Amerikaanse president Donald Trump die uit het Parijs-akkoord stapt (volgens de America First-doctrine: 'We want a better deal'), naar premier Mark Rutte die stelt dat we iets aan klimaatverandering moeten doen, maar dat het voor ons: 'wel leuk moet blijven'.

Het tegenovergestelde van een mens laat zien dat klimaatverandering niet alleen het gevolg is van wat we met de aarde doen, maar ook van wat we over haar dénken.

Het tegenovergestelde van een mens van dichter Lieke Marsman verscheen deze maand bij uitgeverij Atlas Contact.