In een op z'n zachtst gezegd opmerkelijk interview van De Monitor (KRO/NCRV) gaven twee leerkrachten en een bestuurslid van de school De Ruimte in Soest hun visie op het onderwijs. Op deze grootste en oudste particuliere 'democratische school' in Nederland wordt een onderwijsvorm gehanteerd die ervan uitgaat dat kinderen en jongvolwassen zelf het beste kunnen bepalen 'hoe, wanneer, wat, waar en met wie ze leren'. Gelijkwaardigheid tussen docent en leerling staat centraal en leerlingen hebben net zoveel inspraak op het onderwijs als de docent.

Onder de kop 'Het reguliere onderwijs stoomt je klaar voor fabrieksarbeider en die hebben we niet meer nodig' werd in het interview hun alternatieve onderwijsvisie uit de doeken gedaan: het klassieke onderwijs ondermijnt de 'eigen stem' van het kind en ondergraaft zijn zelfbeschikking.

De tekst loopt door onder de foto.

© Brainwash

Eerstejaars studenten (Foto: ANP/Jerry Lampen).

Eén uitspraak spreekt boekdelen. Bestuurslid Gert van den Berg is aan het woord:

'Als een kind er op zijn dertiende achter komt dat hij op Whatsapp stomme taalfouten maakt en dat vervelend vindt, dan gaat hij vanzelf spelling leren. Dan gaat een kind zelf gemotiveerd aan een taal beginnen en leert het kind in vier weken wat je anders in vijf jaar erin probeert te stampen.'

Dat dit een nogal extreem en eigenaardig standpunt is, moge duidelijk zijn. Toch is het idee van de 'zelflerende/sturende leerling' een dominant idee geworden in het hedendaagse onderwijs. Van den Bergs' uitspraak, hoe absurd ook, is dus geen radicale gedachte, maar eerder een extreme uitvergroting van een idee dat onder veel onderwijshervormers (én assertieve ouders) leeft: dat in het moderne onderwijs de leerling centraal moet staan. 'Studentgestuurd onderwijs' noemen ze dat in het hoger onderwijs, waar ik zelf les geef.

Dit klinkt op het eerste gehoor allemaal best logisch en nastrevenswaardig: studentgestuurd. Wie wil nou niet dat de zelfstandigheid van zijn of haar kind centraal staat in het onderwijs? Toch laat wetenschappelijk onderzoek zien dat de mate waarin niet alleen kinderen maar ook jonge mensen (lees: adolescenten) zelfsturend kunnen zijn, behoorlijk wordt overschat. Volgens hoogleraar Neuropsychologie Jelle Joles is het neurologische rijpingsproces van een tiener nog tot de late adolescentie (16 t/m 22 jaar) volop in gang en zijn tieners niet gebaat bij veel ruimte en vrijheid, maar juist bij structuur, sturing en inspiratie.

'Zelf leren' is een hedendaags mantra geworden dat goed onderwijs niet bevordert, maar eerder in de weg staat. In een artikel over de problematische kanten van het hedendaagse denken in studentgestuurd onderwijs merkte onderwijspsycholoog Paul Kirschner eind vorig jaar fijntjes op dat uit de Nationale Studenten Enquête blijkt dat de aspecten die het hoogst correleren met de algemene tevredenheid van studenten de 'inhoud', 'docent' en 'uitdagend onderwijs' zijn. De meeste studenten zitten niet te wachten op een 'coach' aan de zijlijn van hun eigen leerproces, maar op een docent die heldere instructies en feedback geeft, en tevens beschikt over een rijk didactisch repertoire en inhoudelijke kennis van zaken. Kirschner:

'De eigenschappen van effectieve docenten zijn uitgebreid onderzocht. Vrijwel al deze onderzoeken, ook die zich specifiek richten op het hoger onderwijs, wijzen op dezelfde conclusie: anders dan populaire overtuigingen doen willen geloven, is docentgestuurd onderwijs over het algemeen veel effectiever dan studentgestuurd onderwijs.'

Tekst loopt door onder de afbeelding.

© Brainwash

Afbeelding uit de Nationale Studenten Enquete 2017.

Dit is ook mijn eigen ervaring. Met name in de eerste twee jaar van het HBO hebben veel studenten behoefte aan 'schools' en inspirerend onderwijs. De docent speelt daarin een cruciale en centrale rol, niet de student. Naar mate studenten verder komen in de studie zijn ze vaak pas toe aan meer autonomie, dan kun je langzaam overstappen naar een rol als begeleider. Alles op z'n tijd.

Zelf begon ik pas rond mijn 22e met 'zelfsturend leren'. Dat ging niet vanzelf. Daarvoor was een goede, oldschool docent nodig. Een die veel vakinhoudelijke kennis bezat, eigengereid was, helder kon uitleggen, kaders en structuur gaf. En misschien nog wel belangrijker: mij liet inzien dat leren moeite en tijd kost, maar als je het je eenmaal eigen hebt gemaakt, het 'leven lang leren' een werkelijkheid wordt.

Verandering en verbetering van het onderwijs lijkt mij altijd relevant. Waar het echter vaak misgaat, zijn wilde en opportunistische ideeën over het onderwijs die eerder gestoeld lijken te zijn op cultureel sentiment en ideologie, dan op gedegen inzicht en ervaring. Onderwijs moet de samenleving niet achterna hollen, maar zijn eigen tempo, traditie en wijsheid volgen.

Ons beeld van de altijd nieuwsgierige, zelf lerende en wereld ontdekkende leerling of student is vaak te naïef en romantisch. Het klinkt misschien niet sexy, maar de meeste jonge mensen zijn veelal gebaat bij helderheid, kaders en een gedreven en gepassioneerde docent die het spreekwoordelijke 'vuurtje weet aan te steken'. Eerst water, de rest komt later.