De gecultiveerde ongedurigheid van de appende instant-mens komt met een prijs. Het gaat niet alleen ten koste van zijn concentratie- en aandachtsvermogen, maar heeft tevens gevolgen voor zijn empathische aanleg. Situaties van saaiheid of verveling, waarin de aanhoudende onmacht om de tijd te verdrijven zich niet zomaar laat wegscrollen, cultiveren namelijk het geduld en prikkelen de verbeelding, twee typisch menselijke capaciteiten die onontbeerlijk zijn voor het aankweken van zoiets als empathie.

Dit punt werd wel heel trefzeker door digitale detoxer Arne gearticuleerd: 'Omdat je geen technologie hebt, laat je je gedachten meer over de dingen gaan. Omdat je het even kunt verwerken, worden zaken duidelijker en krijg je veel meer inzichten. Het maakt je meer vergevingsgezind naar jezelf en naar anderen.'

Hoe deze vergevingsgezindheid naar jezelf er in concreto uit kan zien, ondervonden de detoxende millennials in relatie tot hun eigen gevoelens. Verschillenden verklaarden dat zij gedurende het onthoudingsexperiment makkelijker in het reine kwamen met gevoelens van ergernis of frustratie. Arne kwam waarschijnlijk tot de kern van de zaak toen hij stelde dat de ruimte die tijdens de detox gecreëerd werd ervoor zorgde dat 'je dichter bij je gevoel kwam' en dat negatieve gedachten sneller verdwenen. Naar eigen zeggen kreeg hij meer rust om tot een afweging te komen: 'Ga ik iets met die gedachte doen of niet?'

De tekst gaat verder onder de foto.

Foto: ANP, Remko de Waal.

Wat bij Arne en de anderen plaatsvond, was dat het evenwicht tussen externe (digitale) prikkels en handelingsalternatieven hersteld werd. Prikkels of gedachten moeten namelijk op een of andere manier verwerkt worden, iets wat we meestal doen door er handelend op te reageren. Wanneer er zoveel omgevingsprikkels zijn (alerts, notificaties, updates) dat we er in onze handelingen niet meer adequaat op kunnen reageren - dat wil zeggen: te snel of te oppervlakkig - dan blijven gevoelens in het hoofd rondzingen en raken we geagiteerd. Er laat zich hier een versnellingsdynamiek gelden die betekenisvolle afstemming (of resonantie) tussen de persoon en zijn of haar gevoelens in de weg staat. In algemene zin kun je stellen dat hoe langer de adempauze tussen een omgevingsprikkel of een gedachte en de mogelijke reactie daarop, des te vergevensgezinder we naar onszelf en de ander kunnen zijn.

En met het woord vergevingsgezind stuiten we op een kwaliteit die doorgaans wijst op een goed ontwikkeld inlevingsvermogen. Bovendien maakte Arne iets inzichtelijk wat misschien wel voor de hand ligt, maar toch vaak onderbelicht blijft: de verveling - of het gebrek aan afleiding - dwingt je te luisteren naar je innerlijke stem. Dat kan uiteraard een confronterende of pijnlijke ervaring zijn, tegelijkertijd boort dit 'alleen zijn met je eigen gedachten', diepere, intiemere en kwetsbaardere lagen van je bewustzijn aan. Zonder deze vorm van zelfonderzoek raken de empathische bronnen die we allemaal in ons hebben, al snel opgedroogd.

De getuigenissen in Kleine filosofie van de digitale onthouding wijzen allemaal één richting uit: hoe minder smartphone, hoe meer empathie.