Je hoeft de televisie maar aan te zetten of het gaat over seks. Dertig procent van de data die via het web verstuurd wordt, is pornografie. Zo'n twaalf procent van de pagina's op het internet is gewijd aan dat genre. Als het over seksualiteit gaat, kennen we nog maar weinig taboes. Alles moet kunnen, en we nemen geen blad voor de mond in Nederland. We zijn bevrijd.

Althans, we zijn geneigd om te denken dat we bevrijd zijn, dat we ons in de twintigste eeuw losgemaakt hebben van de vroegere onderdrukking van seksualiteit. De Franse denker Michel Foucault (1926 - 1984) laat zien dat dat niet het geval is. Zijn - enigszins provocerende - suggestie is dat al dat tonen van en praten over seks ook weer vormen van macht meebrengt.

Tekst loopt door onder de video.

Volgens Foucault hebben de wetenschappen, en dan met name de psychiatrie, medicijnen en psychologie in de twintigste eeuw voor een nieuw begrip van seksuele identiteit gezorgd. Voor nieuwe ideeën over toegestaan en verboden seksueel gedrag, die wezenlijk anders zijn dan het voormoderne denken over deze zaken. Die omslag zijn we gaan zien als een bevrijding.

Foucaults interessante en ook wel provocerende suggestie is dat die schijnbare seksuele bevrijding in werkelijkheid een nieuwe vorm van macht is die over mensen wordt uitgeoefend. Geen macht in de naam van religie of wet, maar in de naam van de wetenschap, die bepaalt welke mensen gezond en welke ziek zijn. Dat zie je bij homoseksualiteit, bijvoorbeeld. Pas in 1990 wordt het officieel door de Wereldgezondheidsorganisatie geschrapt van de internationaal gehanteerde lijst met ziekten.

In de moderne wetenschappelijke traditie zie je dat seksualiteit opgevat wordt in termen van normaal tegenover abnormaal of pathologisch. Dat is een nieuwe manier om mensen te classificeren op basis van seksualiteit en daarmee wordt macht over ze uitgeoefend. Dat is het mooie van Foucaults werk. Hij koppelt nieuwe wetenschappelijke kennis, waarvan wij denken dat ze bevrijdt en mensen helpt, aan macht.

En ook nu nog zie je dat die vermeende seksuele vrijheid allerlei vormen van dwang en groepsdwang met zich meebrengt. Denk aan het wijdverbreide schoonheidsideaal voor vrouwen, en steeds meer ook voor mannen. Daarmee wordt gecommuniceerd dat als je er niet precies zo uitziet, je niet volwaardig meedoet of meetelt. De internalisering van dat schoonheidsideaal en mensbeeld, is een vorm van machtsuitoefening.

Het is mooi dat Foucault dat inzichtelijk en daarmee ook betwistbaar maakt. Maar hij gaat nog verder. Hij toont aan dat schijnbaar onveranderlijke gegevens in werkelijkheid historisch, toevallig en daarmee aanvechtbaar zijn. Foucault laat ons zien dat de zaken niet 'nou eenmaal zo zijn, en dat we het er daarom maar mee moeten doen', en zo kunnen we onzichtbare vormen van macht zichtbaar maken en bestrijden.

meer weten?

Michiel Leezenberg is filosoof en woonde in het Midden-Oosten. Hij werd in 2001 bekroond met de Socratesbeker voor Islamitische filosofie, een onderscheiding voor het meest urgente filosofieboek. In 2017 verscheen van hem De minaret van Bagdad, over seksualiteit en islam.