Internet. Ontaardt de droom van vrij toegankelijke informatie in de nachtmerrie van een nieuws- en informatiebrij waarbinnen we niet langer de zin van de onzin kunnen scheiden? Tast dit zelfs ons kritisch vermogen aan?
Wat lijkt op een aanklacht tegen Facebook en Google – die niet alle onware berichten uit de nieuwsstroom filteren – is vooral een aanklacht tegen de lezer. Frans Timmermans is niet bang dat hij zelf alles gaat geloven wat er op zijn Facebook voorbijkomt, maar is ongerust dat een goedgelovige jongere generatie dit wel doet, wat uiteindelijk zelfs de democratie in gevaar kan brengen.
Je zou bijna terugverlangen naar vroeger, toen mensen al het nieuws nog gewoon uit de krant haalden. Natuurlijk stond er weleens een foutje in, maar dat werd keurig gerectificeerd. Dit was misschien een rustige en overzichtelijke tijd, maar zeker geen tijd van kritische lezers. Als het in de krant stond, was het waar.
Zijn lezers dus niet eerder kritischer, dan minder kritisch geworden? Ze nemen juist niet langer voetstoots aan wat ze in de krant lezen, maar denken zelf na en zoeken actief naar informatie. Ook als dit soms niet tot de juiste conclusies leidt, begint het in ieder geval met de goede vraag: ik lees dit nu, maar is het wel waar?
Dat sommige mensen te snel geloven wat ze ergens lezen, is eigenlijk nog steeds het oude probleem van de slapende krantenlezer. Het nieuwe probleem is het toegenomen wantrouwen in de traditionele informatiebronnen, zoals kranten en overheden. Het gaat hier niet om een 'post-truth' tijdperk – mensen maken zich drukker dan ooit over wat wel en niet waar is – maar om het tijdperk van de geboorte van de kritische lezer, de lezer die met vallen en opstaan zelf verantwoordelijkheid neemt voor wat hij wel en niet gelooft.
Nepnieuws en onkritische lezers zijn een gevaarlijke combinatie. Maar iemand die nieuwsbronnen blindelings vertrouwt – ook al is het de krant – kun je toch moeilijk kritisch noemen. Misschien zijn we wel nooit echt kritisch geweest.
Kees Kraaijeveld wijst in De Volkskrant (€) het postmodernisme aan als de boosdoener van het nepnieuws, omdat deze stroming het idee populair maakte dat alles slechts interpretatie is en de waarheid niet bestaat. Kraaijeveld ziet deze opvatting terug in alle lagen van de bevolking, en merkt op dat het ook de wetenschap en de politiek ondermijnt.