“Ik ervaar een soort superpower omdat ik Oekraïner ben”

“Ik begon te trillen toen ik het las,” blikt Anastasiia Liubchenko terug op 24 februari 2022, de dag van Russische inval in Oekraïne. Al een week lang probeerde ze haar familie en vrienden in Kyiv ervan te overtuigen dat ze plannen moesten maken om te vluchten, maar ze maakten geen haast. “Zoiets geks zal niet gebeuren, we leven in een nieuwe tijd, zeiden ze.” Het tegendeel bleek waar.

Liubchenko was in paniek van het nieuws, maar vastbesloten om haar voorstelling Thuis te spelen, een vrolijk, kleurrijk verhaal over een meisje dat een huis zoekt, gebaseerd op de donkere vluchtervaring van haar moeder. “Mijn moeder had haar appartement in Kyiv verkocht om een huis op de Krim te kunnen kopen. Ze woonde er al drie jaar en wilde er later haar pensioen doorbrengen, aan zee.” Maar de Krim werd in 2014 geannexeerd door Rusland en haar moeder moest vluchten. In Kyiv had ze niks meer, een sociaal vangnet was er niet. Daarom besloot ze asiel aan te vragen in Polen, iets dichterbij haar dochter, die in Nederland op de Theaterschool zat. “Het meisje in de voorstelling vindt een huisje, maar toch mist er iets: bezoek. Net zoals bij mijn moeder, eigenlijk.”

Liubchenko speelde voor een zaal vol kinderen in een provinciestad ergens in Nederland. “Na afloop vertelde ik kort wat er was gebeurd, dat ik Oekraïens ben en dat mijn moeder is gevlucht voor de oorlog. Er kwam een Russische vrouw naar me toe, die in de zaal had gezeten. ‘Het spijt me, het spijt me,’ zei ze emotioneel. Ik kon niets antwoorden en ben weggegaan, ik kon alleen maar huilen. Ik ben blij dat ik de voorstelling heb gespeeld, maar het was de moeilijkste voorstelling van mijn leven.”

“Mijn oma overleed al na twee weken, ze trok het gewoon niet. Als ik belde met mijn familie in Kyiv, vertelden ze over de tanks die ze in de straten zagen, soms kon ik de knallen horen. Het was heel eng en ik kon niks doen. Ik heb gevraagd of ze hierheen wilden komen, maar dat wilden of konden ze niet. Veel zijn nog in Oekraïne.”

“Ik had een heel groot schuldgevoel omdat ik leefde, terwijl andere mensen doodgingen. Dat was vooral het eerste halfjaar. Ik dacht ook: ik ben veilig dus ik moet iets doen. Maar wat? Ik ben begonnen met T-shirts maken, blauw met een gele vredesduif erop. Ik wilde laten zien dat ik Oekraïens ben, om het gesprek te kunnen beginnen. Ik ben ze zelf gaan drukken en verkopen na afloop van de voorstelling.

Met het geld begon ik mensen te helpen, vriend na vriend. Ik belde gewoon op en vroeg: hoe gaat het met je, wat heb je nodig? Dan zeiden ze: ik heb zelf niks nodig, maar ik heb een vriend, die weer een vriend heeft die in een afgebrand ziekenhuis ligt met een kind en geld nodig heeft voor eten. Nou, dan stuurde ik geld naar die persoon. Ik heb heel veel kleine acties gedaan. We hebben bijvoorbeeld ook mensen geholpen om helmen te kopen. Iemand bedankte me dat ik zijn leven had gered omdat de helm een kogel had tegengehouden."

"Op een gegeven moment maakte ik contact met een dorp in de buurt van Kyiv, waar familieleden naartoe waren gevlucht. Er zaten daar 50.000 vluchtelingen, echt veel, bijna net zoveel als in heel Nederland. Ik raakte in contact met een dansdocent die ik vertrouwde, omdat ze net als ik kunstenaar is. Stuur ons alles, zei ze, we hebben alles nodig.

De laatste grote actie die ik heb gedaan is geld inzamelen voor een tweedehands ambulance. Het was echt duur, we moesten €10.000 bij elkaar krijgen. Drie maanden ben ik bezig geweest met T-shirts verkopen en heb ik persoonlijke contacten ingezet. Vorige week is de ambulance aangekomen in Oekraïne, ze zijn hem aan het repareren en er apparatuur in aan het zetten.”

“Er zijn veel plekken waar de grote organisaties niet naartoe komen. Oekraïners zijn ook best zelfstandig, er zijn veel ngo’s en veel netwerken. Voor mij was het heel belangrijk dat ik de mensen die hulp nodig hebben persoonlijk ken.

Een goed voorbeeld is het dorp met die vluchtelingen, waar kinderen met diabetes zonder medicijnen zaten. Zoiets is voor het Rode Kruis heel moeilijk, want dat is een grote organisatie met veel bureaucratie, dus alles duurt lang. Ik wist wat ze nodig hadden, heb online gekeken waar ik het kon kopen en het daarheen gestuurd.”

“Ja, het was erg veel. Het ging als een trein, ik kon niet stoppen en voelde me schuldig. ‘Oh god, nu ben ik van iets lekkers aan het genieten.’ Ik had last van paniekaanvallen en heb veel met psychologen gepraat. In juli was ik op en moest ik echt even pauze nemen. Toen heb ik nog wel mijn nichtje uit Oekraïne gehaald, zodat ze een maand bij ons kon zijn. Dat was heel spannend. Ik vloog naar Krakow en ging van daar met de trein naar Lviv.”

“Ik ben er maar een nacht geweest, het was spannend en ik nam een risico, maar alles ging oké. Onderweg luisterde ik naar alle verhalen van de mensen in de trein en op televisie. Ik zag instructies voor wat je moet doen als je een object vindt (niet aanraken, het kan exploderen), mensen in legerkleding – echt een land in oorlog. Vooral zag ik hoe sterk Oekraïners zijn en hoe groot de kracht is van samenwerking. Ik ervaar nu een soort superpower, omdat ik Oekraïner ben. Na het eerste halfjaar dacht ik, ik kan niet meer. Nu denk ik: ik kan het allemaal en ik dóe het allemaal. Dat is een grote verandering, die energie en vertrouwen geeft. Dat Oekraïne gaat winnen, is geen vraagteken.”

“Zo lang het nodig is. Als het straks voorbij is en er groot feest is op de straten, gaan mensen relaxen, of worden ze ziek. Maar nu even niet. Ondertussen gaat het leven in Oekraïne ook gewoon door. Soms bel ik mijn familie en vraag ik simpele dingen: wat hebben jullie vandaag gedaan, wat hebben jullie gegeten? Mijn oud-docenten van de Circus School vertellen dat ze een nieuwe voorstelling maken met studenten. Soms gaat het luchtalarm en moeten ze even naar de parkeergarage, maar ze blijven werken. Dan denk ik: wauw, ze leven door, dus ik moet ook door leven. Ik help en dat geeft mij energie. Maar ja, je moet ook voor jezelf zorgen. Dan is het goed om iemand te hebben om mee te praten en soms even te stoppen, te ademen. Ik doe mijn best.”

“Eigenlijk heel optimistisch. Dit kan nog een jaar of twee jaar duren, maar daarna kan ik niet wachten om met mijn zoontje naar Oekraïne te gaan. Om hem het mooie land te laten zien waar ik vandaan kom. Dat moment gaat zeker komen.”

Onder vrienden van HUMAN verloten we vijf exemplaren van De dag dat Oorlog naar Rondo kwam van Romana Romanyshyn en Andriy Lesiv. Reageer vóór 23 maart 2023 om kans te maken via deze link.