Man, roman, vrouw, novelle of sonnet?

Bach heeft nooit klassieke muziek geschreven. Dat genre bestond simpelweg niet in zijn tijd. Toch is hij nu een van de grootste klassieke componisten aller tijden. Omdat wij de muziek die hij en zijn tijdgenoten schreven achteraf zijn gaan bestempelen als klassieke muziek. De muziekgenres zijn kennelijk verschoven.

Gender zouden we kunnen benaderen als esthetische genres, stelt Alex Thinius. Veranderlijk over tijd, plaats, context. En een complex spel tussen individu en omgeving. Alex promoveerde op het idee dat gender gezien kan worden als genre. Als we op die manier naar genders kijken, kunnen we speelser omgaan met deze serieuze materie.

“Volgens mij hebben we een nieuwe manier nodig van denken over gender. De tijd dat we dachten dat er slechts twee natuurlijke genders waren, is overduidelijk voorbij. We realiseren ons hoe sociaal gender is. En dat werpt een hoop vragen op.

Sociale theorie gaat ervan uit dat een sociale groep gemaakt wordt in de manier waarop ze benaderd worden door anderen. Je hoort bij andere vrouwen doordat je als vrouw benaderd wordt. Maar deze benadering heeft zijn beperkingen. Het gaat mis als je naar specifieke gevallen kijkt: je kan benaderd worden als vrouw, terwijl je je niet als vrouw identificeert. Moet je dan nog steeds vrouw zijn? Doet jouw eigen zienswijze van je eigen gender er niet toe? Dat is problematisch.”

“Dat is een belangrijk deel, maar het is niet het hele verhaal. De manier waarop je benaderd wordt door anderen heeft toch echt invloed. Dus ook een individualistische benadering, waarbij je je eigen gender-identiteit helemaal zelf vormgeeft, heeft zijn beperkingen.”

“Bij esthetische genres zijn we bereid om te accepteren dat er een wisselwerking is tussen individuele kunstwerken en het genre waar ze toe gerekend worden. Een artiest kan een werk maken, de tools gebruiken van een bepaald genre, en toch heeft het publiek ook een stem in hoe het werk geïnterpreteerd wordt.

Het kan de ‘bedoeling’ zijn van de artiest om een werk binnen een bepaald genre te maken, of niet. Hoe dan ook geeft elk kunstwerk het genre vorm. En omdat alle kunstwerken samen een genre vormgeven, is het genre zelf altijd in beweging en constant aan verandering onderhevig.

Neem bijvoorbeeld de roman als genre. Pride en prejudice is een roman. Het is makkelijk voor ons om het als roman te zien. Het heeft kenmerken die anderen romans ook hebben, in lengte, schrijfstijl, plot, uitgave. Toch zijn alle romans anders, en anders op een andere manier. Het is onmogelijk om één ding aan te wijzen dat een roman een roman maakt en onderscheid van novelles of korte verhalen.

Met gender is het precies zo. Er is niet één ding aan te wijzen dat een man een man maakt, dat wat alle mannen verbindt in alle tijden en contexten. En toch doet de algemene notie van de categorie man ertoe. Elke man, en iedereen die anderen die anderen als man beschouwd, geeft er zijn eigen interpretatie aan, en doordat iedereen verschillend is en de tijd en mensen almaar veranderen, verandert de manier waarop we categorie man invloed heeft op ons leven ook constant.”

“We zien nu dat gender inderdaad verandert. Er zijn meer interpretaties mogelijk, er ontstaan meer genders. Dat roept ook een tegenreactie op. Er zijn mensen die heel graag willen dat er maar twee genders zijn, en die een rigide opvatting hebben van hoe een man of vrouw zich zou moeten gedragen.

De manier waarop genders veranderen heeft vergelijkbare dynamiek als de manier waarop genres veranderen. Het ene genre verandert langzaam, zoals de roman. Het andere genre kent elke week een nieuw subgenre. Als er genres bijkomen, roept dat soms weerstand op.

Tijdens de Europese renaissance was er een discussie over Aristoteles’ Poëtica. Er zouden drie literaire genres zijn: tragedie, komedie en epiek. Alleen die drie waren de natuurlijke soorten van de poëzie. Maar al snel kwamen ze erachter dat er overduidelijk nog meer genres zijn in de literatuur. Het is simpelweg niet statisch.”

“We geven gender vorm in de manier waarop we ons gedragen en hoe we ons gedragen met elkaar.

Neem bijvoorbeeld de manier waarop mensen elkaar begroeten. Dat is heel gegenderd. Vrouwen geven elkaar een zoen, mannen houden meer afstand. Veel cis-hetero-mannen geven elkaar een klap op de rug of een hand. In praktijk is er veel meer diversiteit in begroetingsrituelen. Een hand opsteken, knuffel, een boks. Mannen geven elkaar heus wel eens een knuffel, maar vaak een een korte, ruwe knuffel waarin ze vooral mannelijk moeten blijven, geen schijn van feminien gedrag vertonen. Ik noem het graag een dude-hug. Voor mij persoonlijk is dit niet mijn genre. Maar de dude als genre vind ik interessant. Wat ik interessant vind, is dat het dude-genre vooral mannelijk gecodeerd is, maar vrouwen ook dudes kunnen zijn. Als ‘one of the dudes’.

Genders koppelen vormen van intimiteit en zorgvaardigheden aan sociale functies. De dude-hug, als deel van een gender, heeft bijvoorbeeld te maken met verschillende genderconventies die vrouwelijke genres koppelen aan zorgzaamheid en mannelijke aan stoerheid. Begroetingen worden direct complexer als we naar inersectionaliteit kijken. En natuurlijk is de dude-hug voor iedere participant uniek, net zoals elke roman uniek is. En we zien begroetingen ook veranderen, diversificeren."

“Als er een wens is die ik heb, is het dat we gender lichter kunnen opvatten, zonder het te bagatelliseren. Het speelt een belangrijke rol in mensen hun levens. Toch moeten we ons blijven realiseren dat het niet onveranderlijk is. Gender bepaalt niet ons leven. Genders veranderen over tijd, door de manier waarop wij het veranderen.”

“Ik denk dat er wel wat te zeggen is vóór een grotere verscheidenheid aan genders. Elke categorie die je maakt, creëert groepen die daar niet goed inpassen. Gemarginaliseerde groepen. Het is overduidelijk dat er mensen zijn die zich niet kunnen vinden in de binaire gender interpretatie van man óf vrouw. Het lijkt mij belangrijk om daar gevoelig voor te zijn. En waarom niet? Waarom zouden we niet meer genres uitvinden?”

“Dat is een goede vraag. Waarom hebben we überhaupt gender nodig? We zijn immers allemaal individuen. Toch zie ik dit niet gebeuren binnen afzienbare tijd. En tot die tijd hebben we categorieën nodig. We hebben het blijkbaar nodig om groepen te onderscheiden van elkaar. En als dat het geval is, zou ik dus pleiten voor een speelse, serieuze, pluriforme genre opvatting van gender.”