Filosofie

Ze voelt zich schuldig. Heel vaak, en over van alles. Over haar moeder, haar geliefde, een onhandige opmerking, of de toestand van de wereld. In haar nieuwe boek Schuldig onderzoekt schrijver en filosoof Jannah Loontjens de schuldgevoelens die haar leven beheersen.

We hebben een rotsvast geloof dat alles in de wereld in data te vangen is, volgens filosoof en schrijver Miriam Rasch. Data waarmee mens en natuur gehackt en gecontroleerd zouden kunnen worden. In haar boek Frictie. Ethiek in tijden van dataïsme verzet zij zich tegen dit 'dataïsme', dat verwoestende effecten kan hebben.

Wandelen. Het was de activiteit die ons het afgelopen jaar collectief door de lockdown sleepte. We vroegen acht filosofen, wetenschappers en schrijvers om daarop te reflecteren. Zo ook de Pools-Belgische filosoof Alicja Gescinska.

De eerste keer dat ze zich activistisch opstelde, herinnert ze zich nog goed, net als toen ze met een ferme mening in de problemen kwam. Niet erg, zegt filosoof Stine Jensen, want zo leer je je eigen falen te onderzoeken. Ze memoreert haar vaders lijfspreuk: Durven is even je evenwicht verliezen, niet durven is jezelf verliezen.

Nadenken. Dat gaat hij doen, de nieuwe Denker des Vaderlands Paul van Tongeren. We spraken de emeritus-hoogleraar ethiek over zijn werk, zijn nieuwe functie en over de grootste filosofische vragen van onze tijd.

Hoe hebben we zo eenzaam kunnen worden? En wat kunnen we leren van filosofen en kunstenaars over de menselijke behoefte aan verbinding in tijden van afstand en isolatie? Op het Brainwash Festival over Collective Loneliness was filosoof Marjan Slob te gast. Hieronder lees je haar column.

Ze zal een veer laten als zondag de avondklok van kracht gaat: filosoof Marjan Slob. Onlangs verscheen van haar hand De Lege Hemel, waarin ze onderzoekt wat eenzaamheid ís, nu beleidsmakers en politici aan de bel trekken over geïsoleerde ouderen, en jongeren die wegkwijnen door lockdown en avondklok.

Wie goed verdient, zal wel hard gewerkt hebben. Toch? Hebben succesvolle mensen hun succes aan zichzelf te danken? Of is het leven een casino en hebben ze vooral geluk gehad? Filosoof Michael Sandel in discussie met Nederlandse millennials over meritocratie, het ideaal van een samenleving waarin iedereen op zijn eigen verdienste wordt beoordeeld en beloond.

Complottheorieën woekeren. De vraag of iets waar is bepaalt in hoge mate hoe we nieuws en wetenschap bekijken – de verdenking van een malafide politieke agenda ligt altijd op de loer. Wat gebeurt er als we niet langer krampachtig de waarheid proberen te achterhalen?

Gevoelens van ongeluk krijgen steeds vaker het label 'depressie' opgeplakt, schrijft hoogleraar wetenschapsonderzoek Trudy Dehue in De depressie-epidemie uit 2008. Die term is geen neutrale beschrijving, omdat hij de oorzaak én oplossing van het leed automatisch bij het lijdende individu zelf legt. Ook haar boek Betere Mensen (2014) illustreert dat feiten niet neutraal kunnen zijn. Toch zijn deugdelijk gemaakte feiten meer dan slechts meningen. In Brainwash Zomerradio spreekt Floortje Smit met Trudy Dehue aan de hand van muziek.

Zwemmen betekent zomervakantie: met een schorre keel van het chloorwater, hoofdpijn van het diepe duiken en plakkerige handen van de raketjes nog een keer naar de kraam lopen om een snoepzakje te kopen. En dan weer van de glijbaan. Maar er is een groot verschil tussen 'kunnen zwemmen' en 'kunnen zwemmen'.

Niets bepaalt ons wereldbeeld meer dan de media, zegt filosoof en oprichter van De Correspondent Rob Wijnberg. Maar doordat het nieuws hoofdzakelijk over uitzonderingen gaat, blijven de invloedrijke ontwikkelingen die onze levens veranderen buiten beeld. In Brainwash Zomerradio belicht Wijnberg een van die structurele factoren die onze levens vormgeven: de rol van het toeval. En dat gebeurt zonder dat we het zien, want we zijn er vaak ook nog eens blind voor.

Wat is toch de aantrekkingskracht van goeroes, vraagt filosoof Stine Jensen zich af. En waarom zijn mensen bereid ze te blijven volgen, ver voorbij hun eigen grenzen?

Welke rol speelde een barman in Oostenrijk? Waarom worden in Spanje straten besproeid met ontsmettingsmiddel en hier niet? Waarom wordt er in Nederland minder getest? Waarom werd een kerkdienst in Goeree-Overflakkee een besmettingshaard? Filosoof Stine Jensen over groeiende onzekerheid. Een tijdlijn. Met schreeuwende kindjes.

Artsen en verpleegkundigen die op de spoedeisende hulp moeten beslissen wie in leven blijft en wie sterft. In Italië was dat twee weken geleden al aan de orde, in Nederland is die situatie niet ondenkbaar. Ook nu al worden er ingrijpende keuzes gemaakt, stelt medisch ethicus Suzanne van de Vathorst.

Alarmcentrales die platgebeld worden door burgers die drie of meer mensen samen zien en online scheldkanonnades gericht op bezoekers van het strand, afgelopen weekend. We zijn goed in elkaar de maat nemen, stelt Denker des Vaderlands Daan Roovers: 'In een crisis zie je je eigen wereldbeeld bevestigd.'

Vannacht sliep Stine Jensen slecht. Ze piekerde over haar moeder en over de ongrijpbare nieuwe realiteit. Die van het coronavirus.

Solidariteit en broederschap is het enige wat we hebben in het betekenisloze bestaan volgens Albert Camus, legt Karim Benammar uit.