Er was een tijd, nog niet eens zo heel erg lang geleden, dat ik er niet echt openlijk voor uitkwam dat ik feminist was. Ik was net begonnen met het presenteren van een live-talkshow met alleen maar vrouwelijke gasten, maar als een journalist me vroeg of ik mezelf een feminist noemde deed ik dat af als een irrelevant label. Ik kan daar nu met verbazing op terugkijken.

Het feminisme waarvoor ik stond, en wat ik dus eigenlijk alleen schoorvoetend wilde labelen als feminisme, was een zachtaardige variant die voor een groot deel was gericht op het verkondigen van een positieve boodschap, serieus maar met zelfspot, vooral niet kwaad of verbeten. Aan het woord feminist kleefde nog, en dit is pas een jaar of vijf geleden, de connotatie van mannenhaatsters in tuinbroeken. Nee, wij waren feministen van nu, zonder de tuinbroeken en mannenhaat dus, stel je voor.

Maar er wringt iets. Ten eerste draag ik af en toe wel degelijk een tuinbroek. Ten tweede maak ik me ook wel eens kwaad, en zie ik er steeds vaker de zin niet van in me in allerlei bochten te wringen om vooral niet kwaad over te komen.

Toen producent Harvey Weinstein in noodtempo van zijn voetstuk kletterde, was ik net begonnen te lezen in de nieuwe essaybundel van Rebecca Solnit, een Amerikaanse feminist en activist die er haar project van maakt altijd te benoemen op welke manieren en in welke omvang vrouwen geweld wordt aangedaan. Het meest uitgebreide essay in de bundel heet A short history of silence. Hierin maakt ze een diepgravende analyse van allerlei vormen van stilte die vrouwen wordt opgelegd.

Want geweld tegen vrouwen, zegt Solnit, is vaak geweld tegen hun stemmen en verhalen. Het is een weigering om te luisteren, en om te accepteren wat een stem kan betekenen: meedoen aan een gesprek, interpreteren, weigeren, toestemmen, zelfbeschikking. Stilte kan vrouwen letterlijk worden aangedaan, door ze de mond te snoeren. Maar een mond kan op veel manier worden gesnoerd: door niet te luisteren, door iemands woorden niet serieus te nemen, of door botweg te beweren dat die woorden leugens zijn. Ook schaamte en beleefdheid, schrijft Solnit, zijn grote geluiddempers.

Tekst loopt door onder de afbeelding.

© Brainwash

Een vrouw heeft de tekst #MeToo op haar hand geschreven tijdens een protest in Frankrijk (foto: Christophe Petit Tesson, EPA).

Als een soort aardschok is er de afgelopen weken van alles losgekomen. Woorden die eerst onuitspreekbaar leken, stemmen die simpelweg niet werden gehoord, buitelen nu over elkaar heen. En natuurlijk zijn er mensen die al meteen weer 'moe' worden van de discussie, mannen die ineens doodsbang zijn dat ze nu opeens niet meer met vrouwen mogen flirten, of niet begrijpen dat er een verschil is tussen flirten en aanranden.

Het verbazingwekkende aan dit alles is niet dat seksueel - en machtsmisbruik op zo'n grote schaal plaatsvindt, maar eerder dat er woorden voor worden gevonden en dat ze daadwerkelijk worden gehoord. Uiteraard klinken er jammerklachten over militante en humorloze vrouwen die alles veel te serieus nemen - waar zijn die gezellige jaren 70! - maar over het algemeen lijkt er eindelijk een plaats te zijn voor wat ik maar even constructieve woede zal noemen. Of beter misschien: oprechte strijdbaarheid.

Een stilte is niet in één keer verbroken, daarvoor is de omvang ervan veel te groot. Steeds opnieuw zal er dus gesproken moeten worden, zoals ook Solnit laat zien in haar essay. Mogelijk volgt er nu nog een stortvloed aan vallende mannen, die publiekelijk aan de schandpaal worden genageld en gelyncht. Ook dat mechanisme is niet zonder gevaar. Het lijkt me dan ook niet dat dat een doel op zich moet worden.

Waar ik eerder op hoop, is dat dit grote doorbreken van stilte zal zorgen voor allerlei kleine stiltes die doorbroken gaan worden. Dat collega's, bazen, vrienden er direct op worden aangesproken door hun omgeving als ze fout gedrag vertonen. Dat fout gedrag gewoon op alle niveau's - politiek én persoonlijk - wordt gezien voor wat het is: fout gedrag.

meer weten?

Bovenstaande tekst werd eerder uitgesproken door Niña Weijers in Brainwash Radio, de verhalende nieuwsanalyse van Brainwash op NPO Radio 1. Elke laatste maandag van de maand, 20:30 tot 21:30 uur. Ook beschikbaar als podcast.