De afgelopen decennia heeft er een ware invasie van beelden plaatsgevonden in ons dagelijks leven. Met de opkomst van tablets en smartphones in het bijzonder van digitale beelden. Onze cultuur is een digitale beeldcultuur geworden. Daarom staan beelden tegenwoordig regelmatig in de schijnwerpers. Niet alleen ter illustratie van het nieuws, maar ook als onderwerp.

Zo ontstond er grote hilariteit op Facebook en Twitter nadat de politie van Blackpool in Engeland een CCTV beeld van een vermoedelijke dief online plaatste. De afgebeelde man zou een jas en portemonnee hebben gestolen en was diezelfde dag op bewakingsbeelden van een supermarkt te zien, met een kneuzige blik op de lens gericht en met een doorgezakte tray bier onhandig in zijn armen geklemd. 'Die blik! Dat uiterlijk!' gonst het al snel op social media. Sprékend acteur David Schwimmer, beter bekend als Ross uit de televisieserie Friends. Al snel gaat 'The One Where Ross Becomes a Thief' viral.

Tekst loopt door onder de afbeelding.

© Brainwash

Links: Blackpool dief. Rechts: David Schwimmer (Ross).

David Schwimmer himself reageert op Twitter met de boodschap 'ik kan het niet zijn geweest, want ik was op dat moment in New York', vergezeld van een in scène gezet CCTV filmpje uit een supermarkt, waarin ook hij met een doorgezakte tray bier door het gangpad sjokt en kneuzig in de camera staart. De kranten berichten erover, en steeds is het gezicht van Schwimmer te zien, náást die van de vermeende dief. Een dief die enkele dagen later wordt opgepakt en nu voor het gerecht komt. Met dank aan David Schwimmer voor zijn uitstekende hulp. Fijn natuurlijk, dat de dief is opgepakt, maar of hij het gegeven dat zijn beeltenis honderdduizenden keren de wereld over is gegaan ook ziet als onschuldig vertier is nog maar de vraag. Staat een zo groot verlies aan privacy gelijk aan de misdaad die hij heeft begaan?

Ook Donald Trump, the boy who cried fake news, kwam alweer in opspraak, dit keer omdat hij niet bij een herdenkingsceremonie in Frankrijk aanwezig was, waar nota bene Amerikaanse soldaten werden herdacht. De reden? Het regende en zijn helikopter kon niet opstijgen, aldus een twitterende Trump. Daar andere wereldleiders de weg naar de begraafplaats prima konden vinden, ondanks de regen, zorgde dit voor hoongelach. Al snel regende het ook afbeeldingen. Trump met uitgezakte kapsels, met een gefotoshopt regenkapje, een smeltende Trump, een smeltende helikopter.

Maar vooral ook heel veel wereldleiders die wél hartstikke moedig de regen trotseerden. Foto's van Obama, met en zonder paraplu in de stromende regen een toespraak houdend. Ook circuleerde er een foto van Poetin, waarop hij compleet doorweekt voor een herdenkingskrans staat, in de gutsende regen. Nergens een bijschrift, de foto suggereert dat die heldhaftige, mannelijke Poetin wél gewoon zeiknat staat te worden terwijl Trump cheeseburgers ligt te eten in zijn hotel! Een snelle Google leert echter dat de foto van Poetin een jaar eerder is genomen, bij een andere herdenking.

De begeleidende tags - #TagAHeroYouKnow, #RealPresident – zijn extra wonderlijk wanneer je bedenkt dat de heldhaftige Poetin zélf in de zomer van 2018 onderwerp van grote spot werd toen hij tijdens het WK als enige met een parapluutje in de stromende regen stond, terwijl al zijn gasten naast hem tot op het bot natregenden. Zo kan regen in de beeldcultuur ineens dé maatstaf worden voor goed leiderschap. Hoe belangrijk beeldvorming is geworden bleek toen het Witte Huis in een poging het vuurtje te blussen snel een foto twitterde van Trump, op een begraafplaats in Frankrijk met een ogenschijnlijk droge paraplu in de hand.

Tekst loopt door onder de afbeelding.

© Brainwash

Foto: Victoria Heath

In eigen land trok een aflevering van VPRO Tegenlicht over Deep Fakes de aandacht. Veel kijkers gruwelden op social media over de steeds beter wordende algoritmes die in staat stellen bestaande beelden van mensen te manipuleren en hen als een soort absurde en unheimische marionetten dingen te laten zeggen of doen. Waar deze deep fakes zichzelf nu nog verraden door ogen die te weinig knipperen of niet genoeg meegaan in een gezichtsuitdrukking, lijkt het een kwestie van tijd voordat dergelijke beelden niet meer van echt zijn te onderscheiden. Worden we binnenkort overspoeld door deep fake nieuws, waarin realiteit en fantasie in het geheel niet meer zijn te onderscheiden? Is waarheidsvinding nu al een opgave, zie dan nog maar eens iemand te geloven of vertrouwen! Vooral wanneer deep fake zou worden aangewend om mensen valselijk te beschuldigen, bevolkingsgroepen op te hitsen of andere vormen van onheil aan te richten, zijn de maatschappelijke gevolgen moeilijk te overzien.

Gesteld dat wij het besef van dergelijke beeldmanipulaties zouden behouden, hoe zou dat onze houding ten opzichte van beelden en de beeldcultuur als geheel beïnvloeden? Als het beeld zich keer op keer onbetrouwbaar toont en onheil veroorzaakt? Ik durf te voorspellen dat er dan een grootschalige beeldinflatie zal plaatsvinden en een enorm wantrouwen ten opzichte van het beeld zal ontstaan. En dat wij, de generatie die zich gewillig overgaf aan het beeld, ons zullen ontwikkelen tot onversneden beeldsceptici. Het is wachten op de digitale beeldenstorm.