Zonder te blikken of blozen zei Vladimir Poetin: 'Dit was géén raket van het Russische leger.'

Hij zei dat op dezelfde dag waarop een internationaal team van strafrechtjuristen bekend maakte dat de boekraket, waarmee passagierstoestel MH17 in 2014 werd neergehaald, afkomstig was van de krijgsmacht van de Russische Federatie, van de 53ste brigade uit Koersk om precies te zijn.

Maar Poetin ontkent. Misschien mág hij dat — hij is politicus.

Wie het met dat laatste eens is, is onze eigen Mark Rutte. Over de leugen oreerde hij vlak voor het aftreden van Halbe Zijlstra (die loog over zijn aanwezigheid bij een bijeenkomst van dezelfde Poetin). Rutte zei: 'Je mág niet liegen, maar het is géén doodzonde.'

Poetin (en Rutte) volgen hiermee Jozef Stalin, die de kunst van het liegen tot een way of life had gemaakt. Hoe dat in de praktijk werkte, zien we in de onlangs verschenen film The Death of Stalin (die in Russische bioscopen niet vertoond mag worden).

Tekst loopt door onder de afbeelding.

© Brainwash

Filmposter The Death of Stalin (foto: Quad Productions).

Het is begin maart 1953. In de studio's van Radio Moskou eindigt een live uitvoering van Mozart's Pianoconcert Nr. 23, met de beroemde pianist Maria Yudina. Als het applaus dooft en de bezoekers richting uitgang bewegen, gaat de telefoon bij de techniek. Comrade Andrej Andrejev, lid van het Politburo en voor deze avond producer van de live show, neemt op. We horen Stalin himself. En de chaos die zijn telefoontje veroorzaakt.

'Comrade Andrejev, graag ontvang ik een plaat van de uitzending van vanavond.'

'Natuurlijk, Comrade Stalin.'

Als de verbinding is verbroken, slaat bij Andrejev angstzweet uit. Hij doet zijn ogen dicht en dan weer open en kijkt vervolgens pleitend naar de technicus die naast hem een appel zit te eten.

'Alsjeblieft, zeg dat je dit hebt opgenomen…'

De verbaasde blik van de technicus zegt alles. Dan, chaos. Andrejev rent naar de uitgang van het zaaltje waar het concert heeft plaatsgevonden, barricadeert de uitgang en sommeert de bezoekers meteen naar hun stoelen terug te keren. De verbaasde musici die nog bezig zijn hun instrumenten in te pakken krijgen dezelfde opdracht, evenals pianist Yudina.

De dirigent wordt naar de controlekamer ontboden. Hij krijgt de opdracht: dit moet over! De hele avond! Want we moeten opnemen, we moeten een plaat maken voor Stalin, we moeten net doen alsof het echt is!

Dan valt de dirigent flauw. Een hartaanval, misschien. Paniek! Andrejev pakt de telefoon. Hij belt half Moskou af — op zoek naar een nieuwe dirigent. Lastig. Niet omdat er weinig dirigenten zijn, maar omdat ze of slapen of dronken zijn.

Militairen worden de stad ingestuurd, op dirigenten-jacht. Eindelijk vinden ze er een, die wordt in zijn pyjama naar de studio gebracht. En het concert wordt overgedaan. Voor een publiek bestaande uit hier en daar de oorspronkelijke concertgangers plus daklozen die van straat werden geplukt. Zo krijgt Stalin zijn plaat: live opgenomen. Maar niet heus.

Tekst loopt door onder de video.

Dít is de leugen als way of life. De producer 'maakt' de leugen — het opnieuw opvoeren van het concert — en doet alsof het allemaal echt zo gebeurd is en niemand die zegt: wacht eens even. De scène werkt zo goed, omdat de politieke leugen — 'het mag niet, maar het is geen doodzonde' (Rutte) — een uitvinding is van, jawel, Jozef Stalin.

Het Russische woord dezinformatsiya werd na de Tweede Wereldoorlog bedacht door Stalin. Blijkbaar moest het woord Franstalig klinken om zo de indruk te wekken dat het een westerse oorsprong had.

Poetins ontkenning van de Russische betrokkenheid bij de MH17 is een klassiek voorbeeld van dezinformatsiya. In onze eigen tijd beter bekend als fake news. Maar wat doe je als het water je aan de lippen staat? Het verschil tussen Poetin en die Russische producer die het concert in The Death of Stalin live overdoet ligt natuurlijk in de arrogantie van de macht — Poetin kan dit gewoon maken. Het gáát hem om twijfel zaaien, om dezinformatsiya. Als dat lukt, heeft de leugenaar al gewonnen.

Maar Poetin en de producer in de film hebben wel een ding gemeen, en dat is het instinct van het liegen. Liegen als reflex. Als een way of life. Alsof ze allebei niet beter weten. De film laat zien hoe liegen het instrument van de tiran is. En hoe dat liegen zich vervolgens als een virus verspreidt totdat iedereen geïnfecteerd is.

Wie de waarheid verdraait of omvormt doet niets anders dan liegen voor eigen gewin. En dat mag blijkbaar, in de politiek. Maar de vraag rijst: is er dan helemaal geen morele dimensie aan de politieke leugen? Nee, luidt het antwoord, zeker als je Poetin zo ziet, in zijn reactie op de MH17-bevindingen, en als je The Death of Stalin bekijkt.

In de film zien we hoe de opvolgers van Stalin, na zijn overlijden, snel manoeuvreren om voor zichzelf een plekje in de nieuwe politieke werkelijkheid te vinden. Daarbij bedienen ze zich van precies hetzelfde soort liegen. En zegt iemand op een gegeven moment: 'Stalin zou trots zijn op ons.'