In Brainwash Zomerradio van Human interviewt presentator Floortje Smit denkers aan de hand van muziek. Hierboven terug te luisteren. Welke nummers zijn vormend geweest voor hun identiteit en denken? Deze lessen kunnen we leren van schrijver, theatermaker en actrice Nazmiye Oral.

1. Zachtmoedige confrontaties geven radicale intimiteit

Waarom wilde je me uithuwelijken? Waarom mocht ik niet studeren? Dit zijn twee van de vragen die ik op mijn vrome moeder afvuur, in de voorstelling Niet Meer Zonder Jou. Twee jaar lang stonden we samen op het podium en bespraken we hard, maar ook liefdevol, onze turbulente relatie. Ik zoek naar zachtmoedige confrontaties, naar vrij en onbevreesd spreken. Naar radicale intimiteit.

Je kan niet bewegen vanuit angst. Het gaat om het aangaan van de dingen. In de voorstelling, die ook is verfilmd, leven we voor hoe je een gesprek kunt voeren. We gaan je voor en leven je voor. Het is niet dat ik met mijn moeder praat omdat ik het over taboes wil hebben en ik gezegd wil hebben wat ik wil zeggen. Nee. Het gaat niet om je gelijk krijgen, of ergens uitkomen. Je bent niet bezig met een conclusie, waarbij je de ander naar jouw kant probeert te krijgen. Het gesprek gaat erom dat jij meer jij wordt, en ik meer ik. Alles mag op tafel en het kan allemaal tegelijk naast elkaar bestaan. Liefde staat nog steeds keihard boven alles en dat is niet kapot te krijgen. Dat is waar het om draait in het leven.

De arena van het theater is een vrije en veilige plek om totaal tot op het bot te kunnen gaan. Voor ons is het makkelijk, want wij hebben het theater, dat is veilig. Als je thuis ook betere, intiemere gesprekken wil voeren, helpt het om een vorm voor je gesprek te vinden. Spreek bijvoorbeeld af dat je tien minuten neemt, waarin ik alles zeg en jij luistert. En je gaat niet alles invullen. We creëren een vrije ruimte tussen ons in. We proberen niet ergens op uit te komen. En we nemen wat er openlijk gezegd wordt niet persoonlijk. We blijven staan, we lopen niet weg. We gaan niet oorlog voeren, we willen juist dichterbij elkaar komen, in plaats van gelijk krijgen. Je mag alles zeggen, en dat kan ook pijn doen, en dan mag je zeggen: 'Au'.

Let wel: het gaat er niet om dat je alles zegt. Want dat is diarree, of braken. Wat het wel is, is de waarheid over jezelf vertellen. Het is jezelf kenbaar maken. In die hoedanigheid kan het nooit over jouw grenzen heengaan, want het is van mij. Dingen worden helderder, voor jezelf, en ook voor elkaar.

Ik vroeg mijn moeder: 'Wat is het allerergste wat ik tegen jou kan zeggen?' 'Als je zegt: ik geloof niet in God', antwoordde mijn moeder. 'Dan kan je me beter doodmaken.' Ik vroeg waarom, en toen gaf ze zo'n mooi antwoord. Ze zei niet: 'Gewoon omdat je moet geloven', maar: 'Ik hou zoveel van jou. En volgens mijn geloof kom je in het vagevuur als je niet in God gelooft. Ik wil niet dat je pijn lijdt na de dood, en ik wil je niet missen na de dood.'

Tekst loopt door onder de afbeelding.

© Brainwash

Actrice Nazmiye Oral in het Human-programma Kwartslag.

Lange tijd wist ik dat ze mijn opvatting, dat ik niet in God geloof, niet op de manier waarop zij gelooft, niet aankon. Maar toen we samen een interview deden, wist ik: nu. Mijn intuïtie vertelde me dat dit het moment was. Ik zei het daar, en ze werd boos en liep ze rood aan. We spraken erover en ik legde uit wat het voor mij betekent. Hoe ik God ervaar, namelijk dat alles God is. Toen raakte ze gerustgesteld, omdat het toch op een bepaalde manier overeenkomt met hoe zij god ervaart. Als je door de angst heen gaat, kom je altijd weer uit op een mooie, veilige plek.

2. Oog krijgen voor de kwetsbaarheid van de ander

Aan het begin van de voorstelling Niet meer zonder jou loopt muzikant Seval Okyay naar mijn moeder toe, en knielt ze voor haar. 'Er zijn sterren in je haar gevallen, mama, haal ze er niet uit. Niet huilen, mama', zingt ze dan met haar prachtige stem. Dit is het nummer Şafak Türküsü van Ahmet Kaya. Ze zet mijn moeder hiermee voor het begin van de voorstelling voor het publiek neer. Mijn moeder moet altijd huilen als Seval haar op deze manier eert. Ik sta dan aan de andere kant van de zaal, en zie dan het eenzame deel van mijn moeder. Het deel van haar dat nooit is gehoord, niet door haar familie, door haar kinderen.

Ze heeft een heftig leven gehad. Mijn gezond geboren broertje heeft een giftig soort diarree gekregen, maar door de arts in het kleine Turkse dorpje waar ze op vakantie was toen ze beviel, werd ze weggestuurd omdat hij het aanstellerij van een bezorgde moeder vond. Toen ze terugkwam met een vrijwel uitgedroogde baby, stuurde hij haar opnieuw weg: 'Wat kom je met die baby doen, vrouw, die gaat dood.' De verpleging die hij uiteindelijk kreeg heeft hem het helpen overleven. Hij heeft een verstandelijke handicap en de beleving van een kind van zes. Ze heeft daarna een voldragen baby van negen maanden verloren. Hij had de navelstreng om zijn nek. Mijn vader is plots overleden op 47-jarige leeftijd. Toen was ze plots weduwe op 44-jarige leeftijd, met vier kinderen. Ik was toen net uit huis. Ze heeft het allemaal alleen gedaan. Heel goed gedaan, trots, sterk.

Altijd als Seval dan naar haar toeloopt, voor haar knielt, een kleedje uitspreidt, en haar toezingt, dan kan mijn moeder haar tranen niet stoppen.

Tekst loopt door onder de video.

Şafak Türküsü – Ahmet Kaya

Ik had niet door hoe moeilijk mijn moeder het had en ik had er ook geen oog voor. Wij hadden veel strijd samen. Mijn manier om overweg te gaan met het verlies van mijn vader, was te doen alsof het niet was gebeurd. Ik sprak er niet over. Als ik bij mijn moeder thuiskwam, moest ik inslikken: 'Waar is papa?' Ik was volledig in ontkenning. De manier waarop mijn moeder met haar verdriet omging, was door veel over hem te praten. Dat kon ik totaal niet aan. In de begintijd ben ik er zo min mogelijk geweest.

Steeds als ik er was, hadden we ruzie en ging ik weer weg. Op een gegeven moment dacht ik: 'Dit moet stoppen, dit kan niet. Weet je wat, dit is niet mijn moeder, dit is de buurvrouw.' En vanaf het moment dat ik haar anders ging zien, raakte wat ze zei me minder. Toen werd het rustiger tussen ons.

3. Ik wil vrij zijn, maar niet zonder jou

Ik droomde van de grote wereld buiten. All Along The Watchtower van Jimi Hendrix hielp mij om een soort agressie kwijt te raken, tegen de saaiheid. Het gaf me troost.

Tekst loopt door onder de video.

All Along The Watchtower - Jimi Hendrix

Mijn moeder is een diepgelovige, prachtige vrouw, en lid van de traditionele moslimgemeenschap. Ik heb keuzes gemaakt in het leven waar mijn moeder niet achter stond. Ik ben op kamers gegaan, trouwde een Nederlandse man, kreeg kinderen met hem en ben gescheiden. Maar ik heb nooit willen kiezen tussen een leven in vrijheid en een leven met mijn familie. Ik wilde het allebei. Ik heb nooit gedacht dat ik weg moest, of stiekem zou gaan.

Voordat ik op kamers ging, had ik me totaal teruggetrokken uit het leven thuis. Ik at ook op mijn kamer. Dat moet verschrikkelijk geweest zijn voor mijn moeder. Mijn moeder trok aan mijn arm: 'Wat wil jij?' Ze was het zat. Ik durfde eigenlijk niet te antwoorden, maar ik deed heel stoer. Ik raakte verscheurd tussen wat ik wilde en het besef dat ik hen pijn deed, en dat wilde ik niet. 'Ik wil op kamers, ik wil studeren.' Toen zei mijn moeder: 'Ik heb met je vader gesproken, en als je dat doet, plegen wij zelfmoord.'

Een Turk die ik kende zei mij ooit eens dat onze ouders altijd zo praten: die dreigen met zelfmoord. Maar mijn moeder niet, zo'n vrouw is ze niet. Ze zou dat niet echt doen denk ik, maar het was geen loos dreigement. Ze maakte me vrij met deze woorden. Ik dacht: 'Dit is zo laag, thank you.' Ik werd meteen in mijn helderheid geslagen vanbinnen. Alles wat diffuus was, werd helder. Ik voelde vanbinnen: nee. Ik ga niet weglopen. Ik wilde studeren, ik wilde een leven. Ik voelde heel sterk: ik ben je kind, en je moet mij steunen. Ik heb recht op jouw steun. Het was geen of/of situatie voor mij, waarbij ik moest kiezen tussen mijn vrijheid en mijn familie. Vanaf het begin was dat voor mij duidelijk: niet zonder jou.

De muziek die Nazmiye Oral selecteerde voor Brainwash Zomerradio:

meer weten?

Schrijver, theatermaker en actrice Nazmiye Oral was te gast in Brainwash Zomerradio van Human, waarin presentator Floortje Smit denkers interviewt aan de hand van de muziek. In de laatste week van juli en de eerste week van augustus te beluisteren op NPO Radio 1 tussen 00:00 en 02:00 uur, en op vrijdagen vanaf 00:30 uur. Ook beschikbaar als podcast (iTunes/Stitcher).